ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nin (CDC) 25-26 Haziran tarihlerinde düzenlediği iki günlük toplantıda 'timerosal' içeren aşılar tartışıldı. Toplantıda yapılan oylamada delegeler, koruyucu madde olarak timerosal içeren grip aşılarının önerilmemesi yönünde oy kullandı.
CDC'nin uzmanlardan oluşan paneli yakın zamanda Sağlık Bakanı Robert F. Kennedy Jr. tarafından küçültülmüştü. 20 yılını aşı karşıtı hareketlerle geçiren Kennedy, bu toplantı öncesinde X'te yaptığı paylaşımlarda timerosal'ı "toksik" diye nitelemişti.
Kennedy Jr. ayrıca hamile kadınlara ve çocuklara önerilen grip aşılarında yüksek dozda cıva bulunduğunu iddia etmişti.
Öte yandan bu, Kennedy Jr.'ın bazı aşılarda kullanılan timesoral maddesini ilk kez gündeme getirişi değil. Kariyerine çevre avukatı olarak başlayan Kennedy, daha sonra aşılara odaklandı ve birçok kez tepki çeken açıklamaların öznesi oldu.
Timerosal nedir?
Timerosal, aşıların içeriğinin korunması için yıllarca kullanılan bir koruyucu maddeydi ve yüzde 50 oranında etil cıva içeriyordu. Çoğu bilim insanı, etil cıvanın balıklarda bulunan metil cıvadan daha az toksik olduğunu düşünüyordu. Ayrıca çocukluk çağı aşılarında bulunan etil cıva miktarı, bir zamanlar ton balıklı sandviçlerde bulunan metil cıva miktarına kabaca eşitti.
Öte yandan ABD Gıda ve İlaç İdaresi'nden (FDA) bir bilim insanı, bebeklerin aşılama programı sonucunda aldığı cıva miktarını toplamış ve miktarın hükümet yönergesini aştığı sonucuna varmıştı. Bazı sağlık yetkilileri, bu dozlarda timerosal'in zararlı olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmadığını söylese de diğerleri bundan o kadar emin değildi.
1999'da Amerikan Pediatri Akademisi ve Halk Sağlığı Hizmeti, aşı üreticilerini timerosal'i kullanmamaya çağırdı. 2001'de de bu madde, ABD'deki çoğu aşının içeriğinden çıkarıldı. Bu değişikliğe rağmen ABD'li yetkililer, timerosal içeren aşıların, içermeyenler kadar güvenli olduğunu ve yetişkinlere yönelik grip aşılarının hâlâ bu maddeyi içerdiğini belirtmişti.
Ancak 1999'daki çağrıyla birlikte timerosal'in otizme neden olduğu yönünde bir iddia gündeme geldi. Bir yıl sonra bir grup ebeveyn otizmden timerosal'i sorumlu tutan SafeMinds organizasyonunu kurdu.
Kennedy Jr. sahneye çıkıyor
2005'te kültür ve yaşam dergileri Rolling Stone ve The Salon Kennedy Jr.'ın bir yazısını yayınlamıştı. Yazıda timerosal'in otizme ve nörolojik problemlere neden olabileceğine dair kanıtların ABD yönetimi tarafından örtbas edildiği öne sürülüyordu.
Ancak hemen ardından dergiler bir dizi düzeltme de yayınladı. Bunlardan birinde Kennedy'nin cıva seviyelerini yanlış aktardığı belirtiliyordu. 2011'de The Salon, yazıyı kaldırdı ve "ardında bilimi lekeleyen sahtekarlık" olduğunu ilan etti.
Kennedy söz konusu iddiaları desteklemeyi sürdürdü ama ABD yönetimi yazının yayımlanmasından önce, 2001'de grip haricindeki aşılardan timerosal'i zaten çıkarmıştı.
O dönemde CDC Aşılama Direktörü Frank DeStefano, "Otizme neden olsaydı, aşılardan çıkarıldıktan sonra otizm vakalarının azalması gerekirdi. Ancak bu olmadı," demişti.
Geier vakası: Hadım etme ilacını otizm için sattılar
Bu arada aşı karşıtlığının simgeleşen isimlerinden ABD'li doktor Mark Geier ve oğlu David Geier, cıva ve testosteron arasındaki bir etkileşimin otizmin birçok semptomunu açıkladığına dair bir teori ortaya atmıştı.
Geierler, timerosal ve otizm arasında bir bağlantı olduğunu öne süren birkaç çalışma da yayımlamıştı. ABD Tıp Enstitüsü bu çalışmaların "ciddi metodolojik kusurlar" barındırdığını söylese de Geierler çalışmalarına devam etti.
İkili, prostat kanseri tedavisinde ve cinsel suçluların hadım edilmesinde kullanılan Lupron isimli bir ilaçtan onaylanmamış bir tedavi üretti ve bunu uygunsuz teşhislerle ayda 5 bin dolara satmaya başladı. 2011'de yapılan bir araştırmada ikilinin, tedaviye başvuran ebeveynlere ilacın otizm tedavisinde onaylandığını söylediği ortaya çıktı. Bunun ardından ABD eyaletleri, Mark Geier'in tıbbi ruhsatını iptal etti ve oğlu da ruhsatsız tıbbi pratikleri uygulamakla suçlandı.
Etil cıva ve metil cıva
Timerosal, 1930'lardan beri aşılarda koruyucu olarak kullanılan, cıva içeren organik bir kimyasal. Etkisi, bakteri ve mantar gibi mikroplardaki enzimlerin işlevini bozan cıvadan geliyor. Bu, aşıların şişelerde saklanırken kontaminasyonunu önlüyor.
Endüstriyel süreçlerin sonucunda çevreyi kirleten cıva formu metil cıva. Timerosal'de kullanılan ise etil cıva. Çevresel kirlenmeden kaynaklanan metil cıva, timerosaldeki etil cıvadan daha fazla yağda çözünüyor. Bu, dokularda daha kolay biriktiği ve vücuttan daha yavaş atıldığı anlamına geliyor.
Metil cıva ayrıca beyne daha kolay geçebilir ve daha uzun süre daha yüksek konsantrasyonlarda birikebilir. Bu nedenle, metil cıva için belirlenen güvenlik yönergelerinin etil cıva için geçerli olması mümkün değil. Ancak pek çok kişi metil cıvanın özelliklerini, timerosal ile karıştırmaya devam ediyor.
Etil cıva için yapılan araştırmalar, maddenin beyne geçmediğini ve tamamının 4 ila 9 gün içinde vücuttan dışkılamayla atıldığını gösteriyor. Timerosal, kozmetik malzemeleri ve göz damlalarında da kullanılıyor.
Türkiye Sağlık Bakanlığı'nın aşı içeriğindeki maddelerle ilgili kılavuzunda, ülkemizde thiomersal diye bilinen bu maddenin otizmle ilişkisi olmadığı vurgulanıyor:
"Thiomersal içeren aşıların kullanımı ile otizm başta olmak üzere bir takım kronik hastalıkların arttığı iddiaları üzerine bu ilişkiyi araştıran birçok bilimsel araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Thiomersal ile otizm arasında herhangi bir ilişki saptanmamıştır. Avrupa ülkelerinde ve diğer pek çok ülkede aşılarda koruyucu olarak Thiomersal kullanımı devam etmektedir."
Metil cıva ise vücuttan ancak 50 günde atılıyor ve bu süreçte vücutta birikebiliyor. Metil cıva zehirli olduğu için kullanımı yasak. Ancak timerosal içinde metil cıva bulunmuyor.
Grip aşılarında neden kullanılıyor?
Timerosalin güvenli olduğuna dair güçlü kanıtlar olmasına rağmen, yüksek gelirli ülkelerde artık çocukluk çağı aşılarında yaygın olarak kullanılmıyor. Bunun yerine bu ülkelerde şişe başına tek doz olarak saklanan, koruyucu madde içermeyen aşılar kullanılıyor.
Ancak Sheffield Hallam Üniversitesi'nden farmakoloji uzmanı Edward Beamer'e göre, aynı şişede birden fazla doz aşı saklamak, kaynakların sınırlı olduğu ortamlarda, pandemi dönemlerinde ve hastalıkların hızlı, geniş çaplı aşılama kampanyaları gerektirdiği durumlarda hâlâ son derece yararlı bir yaklaşım.
Beamer The Conversation'da kaleme aldığı yazıda grip salgınlarının da tam olarak bu türden durumlar olduğunu belirtiyor.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ-WHO) de dahil olmak üzere uluslararası sağlık kuruluşları, timerosal kullanımını desteklemeye devam ediyor. Bağışıklamanın faydalarının, düşük doz etil cıva maruziyetinin teorik risklerinden çok daha ağır bastığı vurgulanıyor.
KAYNAK: Euronews.com
