Angela Henshall
BBC Dünya Servisi / Londra
Bilim insanları, bir sonraki pandeminin zaten aylardır binlerce çiftlikte dolaşan bir hastalık olabileceği konusunda alarm zillerini çalıyor.
Hastalığın nasıl geliştiğini inceleyen araştırmacılar, eksik gözlemler nedeniyle ABD'nin kuş gribinin bir insan pandemisine dönüşme eşiğini geçtiğinin farkına bile varamayabileceğimiz uyarısında bulunuyor.
H5N1 kuş gribi şu anda Avustralasya hariç tüm kıtalarda eşiği geçti. Antarktika'da penguenlerde ve Orta Doğu'da develerde görüldü.
Hastalık şu anda 50 ABD eyaletinin tümündeki vahşi kuşlarda ve memelilerde bulundu. ABD Tarım Bakanlığına göre (USDA) kanatlı hayvan çiftliklerine de geçti ve binden fazla sığır sürüsünde de görüldü. Kuş gribi en az 70 insana bulaştı ve bir kişi hayatını kaybetti.
Johns Hopkins Bloomberg Kamu Sağlığı Okulu'ndan Epidemiyoloji uzmanı Dr. Caitlin Rivers, hastalığı durdurma çalışmalarında hem Başkan Donald Trump hem de Joe Biden dönemlerinde önemli fırsatların kaçırıldığını söylüyor.
Örneğin farklı eyaletler diğer eyaletlere canlı hayvan götürülmesi konusunda farklı kurallar uyguladı.
Rivers "Kuş gribi geçici bir sorun değil. Kendi kendine biteceğine dair yanlış bir hissiyat vardı. Şu anda yönetilmesi gereken bir sorun olduğu fark ediliyor" diyor.
"En büyük öncelik tespit. Nasıl değiştiğini görmek için insanlardaki vakaları bulmak. Bu en büyük tehdit."
Kuş gribi bir sonraki pandemi olabilir mi?
Salgın hastalık uzmanları, sadece ABD'nin değil dünyanın genel olarak hazırlıksız olduğu konusunda büyük kaygı taşıyor.
Toronto Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Profesör Kamran Khan "Sürekli evrimleşmesine ve diğer memelileri enfekte etmek için adapte olmasına fırsat verirsek, kaygımız ABD'de şu anda hayvanlarda görülen salgının bir diğer pandeminin tetikleyicisi olması" diyor.
Khan "Tarihi olarak H5N1'in insanlarda çok tehlikeli bir virüs olduğunu biliyoruz" diye de ekliyor.
2003 Kasım ayından bu yana Dünya Sağlık Örgütüne 700'den fazla insanlarda H5N1 enfeksiyonu vakası bildirimi yapıldı. Özellikle de 15 ülkeden.
Bunlar arasında Endonezya, Vietnam ve Mısır en çok sayıdaki insan vakasını bildiren ülkelerdi.
Dolayısıyla, kuş gribi yeni bir şey değil, fakat bilim insanları şu anda üç ana nedenden kaygılı.
Birincisi, çiftliklerden, çiftlik çalışanlarına ve vahşi yaşam alanlarından evcil hayvanlara, enfekte olan memeli türü sayısı (BM'ye göre şu anda en az 70). İkincisi insanlarla çok daha yakın temas halindeki süt inekleri sürülerinde yayılma hızı.
Son olarak da yeni Trump yönetimiyle birlikte kamu sağlığı alanında görülen çalkantı. Enfeksiyon hastalıkları konusunda uzman çok sayıda çalışan işten kovuldu. Bu nedenle bir kuş gribi test programı askıya alındı. Ayrıca yabancı tarım işçileri üzerinde artan baskı, sınırdışı edilme korkusuyla birçoğunun test yaptırmaması anlamına da geliyor.
Kuş gribi ABD'deki çok sayıda sığıra bulaştı. Binden fazla sığır süresinde vaka bildirildi.
İnsanlar kuş gribine yakalanabilir mi?
Hayvandan insana geçen bir hayvan hastalığının pandemi potansiyeli, insandan insana geçmesiyle belirleniyor. Kuş gribinde bildiğimiz kadarıyla şu ana kadar böyle bir durum yaşanmadı.
Dünya Hayvan Sağlığı Örgütüne (WOAH) göre Nisan ayında Latin Amerika, Asya ve Avrupa'daki kanatlı hayvanlarda 44'ten fazla salgın görüldü.
Aralık 2024'ten bu yana, ABD, İngiltere, Hindistan, Meksika, Kamboçya ve Vietnam'da insanlarda H5N1 vakaları ortaya çıktı.
H5N1 kuş gribi varyanti, Antarktika'daki hayvanlarda da görüldü.
Kuş gribi onlarca yıldır çoğunlukla insanlara sınırlı düzeyde sorun çıkartan bir kuş virüsüydü. Ancak şu anda türler arasındaki bariyeri çok daha sık ve çok daha kısa bir sürede aşışor.
Dr. Rivers "Biyolojik anlamda bunlar türler arasındaki bariyerlede dev sıçramalar. Sadece ördeklerden güvercinlere sıçrama değil. Büyümesi ve insanlar için bir tehdit oluşturması ihtimali her geçen gün daha da büyüyor" diyor.
Dr. Rivers virüs kontrol altına alınmazsa "ani bir güncelleme" gelmesi konusunda dikkatli olmamız gerektiği uyarısında bulunuyor.
"Değişmeyi ve adapte olmayı seven bir virüs olduğu biliniyor. Uzun süredir etrafta dolaştıkça kendini adapte edebileceği birden çok yol olduğu konusunda kaygı vardı. İvme kazanan bir yürüyüş olabilir."
Kuşlar uluslararası sınırları tanımıyor ve bilim insanları bahar aylarındaki kuş göçleri sırasında südecin daha da hızlanabileceğinden kaygılı.
Çin, Meksika, Hindistan ve Fransa'da birkaç yıldır kanatlı hayvanlar kuş gribine karşı aşılanıyor.
Kuş gribi aşısı var mı?
Çiftlik hayvanlarının aşılanması tartışmalı bir konu. Hayvanlarını itlaf etmek zorunda bırakılan çifçtiler kazlardan tavuklara kanatlı hayvanlarını aşılamak istiyor ama bu basit bir şey değil.
İngiltere'deki Pirbright Enstitüsü'nden Kuş Gribi ve Newcastle Hastalık Grubu Başkanı Dr. Munir Iqbal'e göre etkin kitlesel aşılama yapmak zorlu bir iş. Aşılar tükenecek ve bazı çiftlikler kısmen aşılanacak ve havyanlar direnç geliştirecek.
Iqbal "Örneğin Fransa'da ördekler aşılandı ve enfeksiyon sayısı düştü. Virüsün dolaşımı zayıfladı ama bu sadece bölgesel düzeyde" diyor.
Avrupa Birliği, tüm ülkelerde aşılama yapılabilmesi için bir rehber hazırlıyor. Fakat aşılı kuşlar bile hala virüsü taşıyabilir ve vahşi kuş nüfusuna geri geçirebilir.
ABD hükümeti uzun süredir kanatlı hayvanların aşılanmasına direniyor. Bunun Amerikan gıda zincirine aşıların girmesiyle ve ihraç yasaklarının gelebileceğinden korkuyorlar. Fakat ABD Tarım Bakanlığı kısa süre önce güncellenmiş bir H5N1 aşısının kullanımına koşullu onay verdi.
İnsanlar aşılanabilir mi?
ABD ve diğer ülkelerdeki kamu kuruluşları, insanlar için milyonlarca doz kuş gribi aşısı stoğu yapıyor.
Dr. Khan "Bunlar sadece yüksek riskli yerlerde kullanılacak. Hayvanlarla yakın temas halindeki işçilerle" diyor.
Kamran Khan, Covid 19 pandemisine dönüşen Çin'deki virüse ilk işaret eden gözlem şirketi Bludot'ın da kurucusu.
Khan "Bu pandemi düzeyinde bir grip virüsüne dönüşürse, virüsün belirli bir varyantı yeni bir aşı geliştirilmesinde kullanılacak ve yeni bir aşı gerekli düzeylerde üretilecektir" diyor.
Bunun için zaman gerekiyor ama mevcut aşı stokları bir ara çözüm sunabilir.
Khan "Şu anda elimizde bazı aşılar var ve mükemmel çözüm olmayabilir ama pandeminin ilk dönemlerinde biraz bağışıklık sağlayabilir" diye de ekliyor.
