Ameer Ahmed
BBC Dünya servisi
Kalp, kan pompalayarak vücuda oksijen ve temel besinleri taşır. Bu nedenle de kalp sağlığı, vücudumuzun düzgün çalışması için hayati öneme sahip.
Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, kalp-damar hastalıkları (kardiyovasküler hastalıklar) her yıl yaklaşık 18 milyon insanın ölümüne neden oluyor. Bu hastalıklardan ölümlerin beşte dördü, kalp krizi ve felç nedeniyle gerçekleşiyor.
Kardiyologlar (kalp doktorları) sağlıklı bir kalbe sahip olmanın her gün üzerinde çalışılması gereken bir hedef olduğunu söylüyor.
Dinlenme sırasında sağlıklı bir kalp atış hızı yetişkinler için dakikada 60 ila 100 arasında olmalı.
ABD'li kardiyolog Dr. Evan Levine, "İyi beslenme, düzenli egzersiz ve sigaradan uzak durmak, kalpte oluşabilecek hasarı daha en başından önlememizi sağlar" diyor.
Peki, sağlıklı bir kalp gerçekten kalp krizi riskini azaltır mı?
Kalp krizi nedir?
Kalp krizi, kalbe giden kan akışının aniden kesilmesiyle meydana geliyor.
Kalp, yeterli oksijen alamadığında kas dokusu hasar görmeye ya da ölmeye başlar. Müdahale gecikirse bu hasar kalıcı olabilir. Kalbin büyük bir kısmı zarar görürse, kalp durabilir ve bu durum maalesef ölümle sonuçlanabilir.
Kalp krizine bağlı ölümlerin yaklaşık yarısı, belirtilerin başlamasından sonraki ilk üç-dört saat içinde gerçekleşir. Bu nedenle belirtiler başladığında vakit kaybetmeden tıbbi yardım almak hayati önem taşır.
Damar duvarlarında "plak" adı verilen yağlı maddelerin birikmesiyle oluşan koroner arter hastalığı, kalp krizlerinin en yaygın nedeni olarak biliniyor. Bu birikim, damarları daraltarak kanın geçişini zorlaştırıyor.
ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne göre, her yıl yaklaşık 805 bin Amerikalı kalp krizi geçiriyor. Bunların 605 bini ilk kez kriz yaşayan, 200 bini ise daha önce geçirmiş olan kişiler. Yani ülkede her 40 saniyede bir kişi kalp krizi geçiriyor.
Kalp krizi geçirdiğinizi nasıl anlarsınız?
Kalp krizi birçok farklı belirtiyle ortaya çıkabilir.
Göğüs bölgesinde baskı ve sıkışma hissi en yaygın belirti olarak öne çıkıyor. Bu genellikle keskin bir ağrıdan ziyade yoğun bir baskı şeklinde hissedilir.
Kadınlar, bu baskının yanı sıra boyun, kol ve çenelerinde de ağrı hissedebilirler.
ABD'nin California eyaletinde görevli kardiyoloji uzmanı Dr. Ailin Barseghian, kalp krizinin zaman zaman hazımsızlıkla karıştırıldığını söylüyor. Ancak hazımsızlıktan farklı olarak kalp krizinde ağrı genellikle vücudun başka bölgelerine, sol kola, çeneye, sırta ve karına da yayılır.
Kalp krizinin diğer belirtileri şunlardır:
Baş dönmesi ve sersemlik hissi
Aşırı terleme
Nefes darlığı ve hırıltılı solunum
Haftada iki saat egzersiz, kalp hastalıklarından ölüm riskini ne kadar azaltıyor?
Kimi zaman kalp krizi aniden başlarken, bazı durumlarda saatler ya da günler öncesinden uyarı sinyalleri verir. Dinlenmekle geçmeyen göğüs ağrıları bu sinyallerden biridir.
Dr. Barseghian, "Üç saatin ardından kalp kasları ölmeye başlar. Bu nedenle kişi bir kriz geçirdiğinden şüpheleniyorsa, ambulans gelene kadar bir aspirin çiğnemesini öneririm" diyor.
Kardiyologlar, kalp krizi şüphesinde hemen 112'nin aranması gerektiğini vurguluyor.
Dr. Evan Levine, "Yaş, kilo, sigara ve alkol kullanımı, aile geçmişi gibi risk faktörlerinizi bilin. Bu risklere sahipseniz ve göğsünüzde baskı hissediyorsanız, acil yardım çağırın" diye uyarıyor.
Kalp krizi nasıl önlenir?
Kalp krizi riskini azaltmanın en etkili yolları arasında sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve tansiyon ile kolesterol seviyelerini kontrol altında tutmak yer alıyor.
Kolesterol, vücudun hücre üretimi için gerekli olsa da, yüksek düzeyde bazı türleri kalp hastalıklarına yol açabiliyor.
Kardiyologlara göre, kalbinizi korumak için her gün uygulayabileceğiniz sağlıklı yaşam alışkanlıkları oldukça etkili.
Günlük tuz tüketimi 6 gramın altında olmalı. Fazla tuz, tansiyonu yükseltir.
Aşırı işlenmiş ve doymuş yağ içeren gıdalardan uzak durun. Bu yiyecekler arasında hazır gıdalar, kekler, bisküviler, sosis, tereyağı ve palmiye yağı içeren ürünler bulunur.
Bunun yerine doymamış yağ içeren gıdaları tercih edin.
Yağlı balıklar, avokado, zeytinyağı, kuruyemiş ve bitkisel yağlar hem damarları açar hem de iyi kolesterolü artırır.
Dr. Barseghian'a göre "Akdeniz tipi beslenme, kalp krizi riskini azaltmada bilimsel olarak en etkili yöntemlerden biri".
Beslenmeye ek olarak, düzenli fiziksel aktivite de kalp sağlığı için çok önemli. Sağlıklı bir kiloya sahip olmak, yüksek tansiyon gibi risk faktörlerini azaltır.
Dr. Evan Levine, haftada en az beş gün, günde 30 dakika egzersiz yapılmasını öneriyor.
Ama en güçlü tavsiyesi çok net:
"Sakın sigara veya elektronik sigara kullanmayın."
Amerikan Kalp Derneği'nin 24 bin 927 kişiyi kapsayan araştırmasına göre, hem sigara hem elektronik sigara kullanan kişilerde kalp hastalığı riski, yalnızca sigara içenlerle aynı.
Sadece elektronik sigara kullananlarda bu risk yüzde 30-60 daha düşük olsa da tamamen ortadan kalkmış değil.
Daha önce kalp krizi geçirmiş kişilerde, beş yıl içinde ikinci bir kriz yaşama oranı yüzde 20.
Londra'daki Imperial College ve İsveç'teki Lund Üniversitesi'nden araştırmacılara göre bu riski azaltmak için statin ve ezetimib gibi kolesterol düşürücü ilaçlar kullanılabiliyor.
Dr. Barseghian, (kötü kolesterol olarak da bilinen) "LDL kolesterol ne kadar düşükse, kalp krizi riski de o kadar düşer. Bu artık çok net bildiğimiz bir gerçek" diyor.
Gençlerde kalp krizi artıyor
Kalp krizi riski genellikle yaşla birlikte artsa da, son yıllarda genç yetişkinlerde de dikkat çeken bir artış gözleniyor.
ABD Ulusal Sağlık İstatistikleri Merkezi'ne göre, 2019 yılında 18-44 yaş arası bireylerin yüzde 0,3'ü kalp krizi geçirirken, 2023'te bu oran yüzde 0,5'e yükseldi.
Dr. Evan Levine bu artışı şu şekilde açıklıyor:
"İşlenmiş gıda tüketiminin artması ve hareketsiz yaşam tarzı gençlerin kalbini tehdit ediyor. COVID sonrası evden çalışma sistemi, insanları neredeyse tamamen hareketsiz hale getirdi."
Sigara ve tütün ürünlerinin damar tıkanıklığına neden olduğu uzun süredir biliniyor.
Ancak Dr. Levine, elektronik sigaraların gençler üzerindeki uzun vadeli etkilerinin henüz tam olarak bilinmediğini, bu nedenle endişe verici olduğunu söylüyor.
Dr. Ailin Barseghian ise genetik etkenlere dikkat çekiyor:
"Ailevi kolesterol yüksekliği gibi genetik riskler, genç yaşta kalp krizi geçirme olasılığını artırıyor.
"Ayrıca stres ve uyku sorunları da artık kalp sağlığını etkileyen önemli çevresel faktörler arasında görülüyor."
