Nükleer tartışması İran'ın İsrail ve müttefiki ABD ile 2010'ların başından beri tırmanan gerilimli ilişkisinin başat konusu.
İsrail'in cuma erken saatlerde İran'a hava saldırılarına başlaması ve Tahran'ın da aynı gün geç saatlerde füze saldırılarıyla yanıt vermesi, iki ülke arasında uzun süredir devam eden gerilimde yeni bir sayfa açtı.
Saldırılar, İran’ın nükleer programında hızlı ilerlemesi nedeniyle gerilimin zirveye çıktığı bir dönemde gerçekleşti. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) Yönetim Kurulu, perşembe günü 20 yıl aradan sonra ilk kez İran’ı denetçilerle iş birliği yapmadığı gerekçesiyle resmen kınamıştı.
Nükleer tartışması İran'ın İsrail ve müttefiki ABD ile 2010'ların başından beri tırmanan gerilimli ilişkisinin başat konusu. İşte iki ülke arasındaki son gerilimlerin kısa tarihçesi:
2010: Stuxnet bilgisayar virüsü
2010'da keşfedilen ve ABD-İsrail ortak yapımı olduğuna inanılan bilgisayar virüsü İran santrifüjlerini bozdu ve yok etti. Santrifüjler, zenginleştirilmiş uranyumu ya sivil kullanım için ya da nükleer silahlar için daha yüksek saflık seviyelerine çıkarmak için kullanılıyor.
2018: Mossad istihbaratı
2018'de İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İsrail'in İran'ın 2015'te dünya güçleriyle nükleer anlaşma imzalamadan önce nükleer programını örtbas ettiğini söyledi. Netanyahu'ya göre bunu doğrulayan binlerce sayfalık veri vardı.
Daha sonra eski bir Mossad şefi, söz konusu bilgilerin 2018'de Tahran'daki kasalardan İsrailli olmayan ajanlar tarafından elde edildiğini söyledi.
2020: Suikastlar, patlamalar
ABD Başkanı Donald Trump, İran'ın nükleer silah geliştirmesini engellemeyi amaçlayan 2015 tarihli nükleer anlaşmadan çekilince süreç sekteye uğradı. İsrail de İran'ın nükleer programına yönelik saldırılarını önemli ölçüde artırdı.
Temmuz 2020'de İran'ın Natanz nükleer zenginleştirme tesisindeki bir santrifüj üretim tesisi gizemli bir patlamayla parçalandı. İran saldırıdan İsrail'i sorumlu tutuyor.
Aynı yılın kasım ayında İran'ın üst düzey askeri nükleer bilimcisi Muhsin Fahrizade, Tahran dışında bir arabada seyahat ederken uzaktan kumandalı bir makineli tüfekle öldürüldü. Fahrizade 2000'lerde İran'ın askeri nükleer programını kuran bilim insanıydı. İranlılar bu saldırıdan İsrail'i sorumlu tutuyor.
2021: Uranyum zenginleştirme
2021'de İran'ın Natanz'daki yeraltı nükleer tesisine yönelik bir saldırı daha düzenlendi. İran, İsrail'i suçluyor ancak İsrail sorumluluğu üstlenmedi.
Aynı yıl İran, uranyumu yüzde 60'a kadar zenginleştirmeye başladı. Bu ülkenin şimdiye kadar ulaştığıen yüksek saflık oranı ve nükleer silah elde etmek için yüzde 90 oranında saflık gerekiyor.
2022'de ise İran, İsrail'i üç gün arayla farklı şehirlerde iki nükleer bilimciyi zehirlemekle suçladı ama söz konusu zehirlenmeler de netlik kazanmadı.
2023 ve sonrası: Saldırılar başlıyor
7 Ekim 2023: Filistinli militan örgüt Hamas, İsrail'de bir festivale baskın düzenledi ve 1200 kişiyi öldürerek, 250 kişiyi rehin aldı. Bu olay, İsrail ile Hamas arasındaki en yoğun savaşı başlattı. İsrail o zamandan beri Gazze'de 50 binden fazla kişiyi öldürürken, bölgeye insani yardım girmesini de engelledi. İran uzun süredir Hamas'ı destekliyor. İsrail, İran'ı Hamas'ı silahlandırmakla suçluyor.
14 Şubat 2024: İsrail'in İran'ın batısındaki Çaharmahal ve Bahtiyari eyaletlerinden Hazar Denizi'ndeki şehirlere uzanan İran doğalgaz boru hattında düzenlediği sabotaj saldırısı, çok sayıda patlamaya neden oldu.
1 Nisan 2024: İsrail'in Suriye'nin Şam kentindeki İran Konsolosluğu'na düzenlediği hava saldırısında iki önemli İranlı general de dahil olmak üzere 16 kişi öldü.
14 Nisan 2024: İran, İsrail'in Şam'daki hava saldırısına yanıt olarak 300'den fazla füze ve saldırı uçağı ateşleyerek İsrail'e benzeri görülmemiş bir füze ve drone saldırısı başlattı. ABD liderliğindeki uluslararası bir koalisyonla çalışan İsrail, bunların çoğunu engelledi.
19 Nisan 2024: İran'ın İsfahan kentindeki bir havalimanının yakınındaki hava savunma sistemi, şüpheli bir İsrail saldırısıyla vuruldu.
31 Temmuz 2024: Hamas lideri İsmail Haniye, Tahran'a yaptığı ziyaret sırasında İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında öldürüldü. İsrail, 7 Ekim saldırısı nedeniyle Haniye ve diğer Hamas liderlerini öldürme sözü vermişti.
27 Eylül 2024: İsrail hava saldırısında Hizbullah lideri Hasan Nasrallah öldürüldü. Hizbullah 1982'de işgalci İsrail güçlerine karşı savaşmak için Lübnan'a giden İran Devrim Muhafızları üyeleri tarafından kurulmuştu.
1 Ekim 2024: İran, İsrail'e ikinci doğrudan saldırısını başlattı. ABD öncülüğündeki koalisyon füzelerin çoğunu düşürdü.
16 Ekim 2024: İsrail, Gazze Şeridi'nde Hamas lideri Yahya Sinvar'ı öldürdü.
26 Ekim 2024: İsrail, İran'ın hava savunma sistemlerini ve füze programıyla ilişkili tesisleri vurdu.
30 Nisan 2025: İran, İsrail'in Mossad dış istihbarat teşkilatı için çalıştığını ve 22 Mayıs 2022'de Tahran'da Devrim Muhafızları Albay Hasan Sayyad Hüdai'nin öldürülmesinde rol oynadığını söylediği bir kişiyi idam etti.
13 Haziran 2025: Yükselen Aslan Operasyonu
Son olarak İsrail, cuma gününün ilk saatlerinde İran’ın başkenti Tahran’ı hedef aldı. Kentin birçok noktasında patlama sesleri yankılandı. İsrail, saldırıda nükleer ve askeri hedeflerin vurulduğunu açıkladı.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, operasyonun adının “Yükselen Aslan Operasyonu” olduğunu duyurdu. Saldırıya yaklaşık 200 İsrail uçağı katıldı ve 100 kadar hedef vuruldu.
Saldırılarda üst düzey komutanlar ve nükleer programla ilişkili bilim insanları öldü.
Bu saldırı, İran’ın nükleer programındaki hızlı ilerlemesi nedeniyle gerilimin zirveye çıktığı bir dönemde gerçekleşti. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) Yönetim Kurulu, Perşembe günü 20 yıl aradan sonra ilk kez İran’ı denetçilerle iş birliği yapmadığı gerekçesiyle resmen kınadı.
Saldırının ilk saatlerinde ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, ABD'nin İsrail'in İran'a yönelik saldırılarında rolü olmadığını belirterek, Tahran'ı ABD çıkarlarını ve personelini hedef almaması konusunda uyardı. Ancak ABD Başkanı Donald Trump ise İran'a anlaşma yapmasını yoksa sıradaki saldırıların 'daha acımasız' olacağını belirtti.
Gerçek Söz operasyonları
Cuma günü akşam saatlerinde İran'dan da misilleme saldırıları geldi.
İsrail Savunma Kuvvetleri'nden (IDF) gelen açıklamada Tahran'ın İsrail'e "onlarca füze" fırlattığı ifade edildi. Başkent Tel Aviv'de dumanların yükseldiği görülürken, hem Tel Aviv'de hem de Kudüs'te patlama sesleri duyuldu.
İran devlet medyası ise Tahran'ın misilleme amcıyla İsrail'e "yüzlerce çeşitli balistik füze" fırlattığını bildirdi. İran'ın resmi haber ajansı IRNA, "Birkaç dakika önce işgal altındaki topraklara yüzlerce çeşitli balistik füzenin fırlatılmasıyla, siyonist rejimin vahşi saldırısına kararlı bir yanıt operasyonu başladı," ifadelerini kullandı.
İran bu operasyonun üçüncü füze saldırısı dalgası olduğunu söyleyerek operasyona "Gerçek Söz 3" adını verdi.
