Iftikhar Khan
BBC News Nepalce Güney Asya Muhabiri
Nepal'de hükümetin sosyal medya platformlarını engellemesi ve yolsuzluk iddialarının ardından gençlerin önderliğindeki protestolar sonucu Başbakan KP Sharma Oli istifa etti.
Kendilerini Z Kuşağı diye tanımlayan binlerce eylemci, pankartlarla sokağa çıkıp, başkent Katmandu'da yürüdü. Protestolar hızla şiddet olaylarına ve ölümlere sahne oldu.
Polisle çatışmalar sonucu en az 22 kişi öldü, 100'den fazla kişi de yaralandı.
Nepal Genelkurmay Başkanı ise olayların devam etmesi haline "ordu da dahil tüm güvenlik kurumlarının kontrolü ele geçirmeye kararlı olduğu" uyarısında bulundu.
İnsan hakları kuruluşu Uluslararası Af Örgütü ölümlerle ilgili "kapsamlı, bağımsız ve tarafsız soruşturma" çağrısında bulundu.
Af Örgütü protestoculara karşı gerçek mermi kullanıldığını belirtirken, BBC News Nepalce'ye konuşan doktorlar da eylemcilerde gerçek mermi yaraları olduğunu aktardı.
Eylemciler parlamento binası ve diğer hükümet binalarına girmeye çalışırken, güvenlik güçleri gözyaşartıcı gaz ve basınçlı su kullandı.
Protestocular ayrıca, çeşitli önde gelen siyasetçilerin evlerine saldırıp, yağmaladı. Bunlar arasında Oli ve daha önceki başbakanlardan Sher Bahadur Deuba'nınki de var. Siyasi parti merkezleri de hedef alındı.
Sosyal medya yasağı ve yolsuzluk iddialarına karşı eylem yapan protestocuların parlamento binasına girmesi üzerine çatışmalar çıktı.
Sosyal medya neden engellendi?
Nepal hükümeti geçen Perşembe günü, belirledikleri kuralla uymadıkları gerekçesiyle 26 sosyal medya platformuna girişi engellemeye başladı.
Nepal İletişim ve Enformasyon Bakanlığı, daha önce sosyal medya şirketlerine kayıt yaptırmaları için süre vermişti.
Yasaklanan platformlar arasında WhatsApp, Facebook, Instagram ve YouTube da bulunuyordu. Pazartesi günü protestolardaki ölümlerin ardından toplanan kabine gece saatlerinde sosyal medya yasağının kaldırıldığını duyurmuştu.
Polis, başkent Katmandu'da eylemcilere karşı gözyaşartıcı gaz ve basınçlı su kullandı.
Hükümet; sahte haberler, nefret söylemi ve internet üzerinden dolandırıcıkla mücadele için sosyal medya platformlarının kurallara bağlanması gerektiğini savunuyordu.
Karşıtları ise empoze edilen kuralların, yetkili makamlara uygunsuz ya da devlet karşıtı olduğu düşünülen bütün içerikleri kontrol etme ve kaldırma yetkisi verdiğini söylüyordu.
17 milyon kişinin sosyal medya platformlarını kullandığı Nepal'deki engellemenin, bu servislere büyük derecede bağımlı olan işletmelere ve iletişime ciddi bir etkisi oldu.
Sosyal medya engellemeleri, bu geniş kapsamlı protestoları tetikleyen unsur olsa da, ülkedeki gençler arasında artan yolsuzluk ve nepotizm (akraba ve yakın arkadaşları kayırmacılık) olarak gördükleri duruma karşı büyüyen bir öfke vardı.
Katmandu'da Nepal Parlamentosu'nun önünde protesto eylemi yapanlar arasında kız çocukları da vardı.
Protestocular kimler?
Protestolar, daha önce ülkede görülenlere pek benzemiyor. Sosyal medyada tetiklendi ve önderliğini gençler yapıyor.
Eylemciler kendilerini Z kuşağı (1997- 2012 arası doğanlar) olarak tanımlıyor. Protestoları yöneten merkezi bir lider kadrosu yok ama bir dizi gençlik kollektifi itici güç olarak ortaya çıktı. Bu gruplar internet üzerinden eylem çağrıları ve güncellemeler yapıyor.
Z Kuşağı grubu yolsuzluk ve sosyal medya platformlarını yasaklanmasına karşı eylem yapıyor.
Nepal'in en büyük şehirleri başkent Katmandu, Pokhara ve İtahari'deki kolej ve üniversite öğrencilerine eylemlere katılım çağrısı yapıldı.
Sosyal medyada yayılan görüntülerde, öğrencilerin yürüyüşlerde yer aldığı görülüyor.
Eylemlerin organizatörleri protestocu öğrencilere üniformalarını giymeye ve kitaplarını taşımaya teşvik ediyor.
Eylemcilerin talepleri ne?
19 yaşındaki Binu KC yolsuzlukları protesto ettiğini söylüyor.
BBC News Nepalce'ye konuşan 19 yaşındaki Binu KC "Nepal'de yolsuzluğun bittiğini görmek istiyoruz" diyor.
"Liderler seçim zamanı sözler verip, hiç tutmuyor. Çok sayıda sorunun nedeni onlar" diyor.
Binu KC ayrıca sosyal medya yasağının eğitimini engellediğini, internet üzerinden verilen derslere erişimini ve ders çalışma kaynaklarını kısıtladığını söyledi.
Subhana Budhathoki insanların sesinin kısılmasına karşı olduğunu söylüyor.
Sosyal medya içeriği üreticisi Subhana Budhathoki de "Z Kuşağı durmayacak. Bu protesto sosyal medyadan daha fazlası. Sesimizi susturmak istiyorlar ve biz buna izin vermeyeceğiz" dedi.
Ülke genelindeki eylemciler evlerinde yaptıkları posterlerle yolsuzlukları protesto ediyor.
Katmandu'da da çok sayıda eylemci değişim isteyen pankartlar taşıyıp, sloganlar atıyor.
İki net talepleri var. Hükümetin sosyal medya yasağını kaldırması ve yetkililerin yolsuzluklara son vermesi.
Çoğu öğrenci eylemciler sosyal medya engellemesini ifade özgürlüğünün ihlali ve siyasetçiler arasındaki yaygın yolsuzluk iddialarıyla ilişkilendiriyor.
'Nepo bebekler' etiketinin eylemlerle ilgisi ne?
Protestocular üzerlerinde "Z Kuşağı", "Nepo bebekler" ve "Nepo çocuklar" yazılı pankartlar taşıyor.
Protestolardaki başlıca temalardan biri, iki sosyal medya etiketi; "Nepo bebek" ve "Nepo çocuklar"ın kullanımı oldu.
"Nepo" nepotizmin kısaltılmış hali ve seçkinlerin kendi ailelerinin çıkarlarını önceledikleri iddialarına atıf yapıyor.
Bu etiket, siyasetçilerin ve ailelerinin lüks yaşamına dair videoların sosyal medyada yayılmasından sonra, son birkaç haftadır popüler oldu.
Eylemciler, sıradan halk geçinmekte zorlanırken bu kişilerin liyakatları olmadan başarı ve lüks içinde yaşadıklarını savunuyor.
TikTok ve Instagram'da yayılan, siyasetçilerin ailelerinin marka giysiler giydiği, ülke dışına seyahatler yaptığı, lüks arabalar kullandığı görüntüler, çoğu işsizlik ve zorunlu göç gibi sıkıntılarla yüzleşen gençlerin yaşadıklarıyla tezat oluşturuyor.
Bu sloganlar da eşitsizliğe duyulan öfkenin bir sembolü haline geldi.
Parlamento ve Nepal genelinde neler oluyor?
Parlamento binasının önündeki eylemciler.
Katmandu'da bazı eylemciler parlamento binasının etrafındaki koruma duvarlarını aşarak binanın içine girdi.
Federal parlamento kompleksindeki binaların yağmalandığı ve kundaklandığı da görülüyor.
Nepal İletişim Bakanı Prithvi Subba, polisin güç kullanmak zorunda kadığını söyledi. Güvenlik güçleri asayişi yeniden sağlamaya çalışırken, protestocuların öldürüldüğü ve yaralandığı haberleri geldi.
Doktorlar, yaralılarda gerçek ve plastik mermi yaralanmaları olduğunu söyledi. Birkaç polisin de yaralandığı belirtildi.
Ayrıca başlıca kamu binaları etrafında sokağa çıkma yasağı ilan edildi ve güvenlik önlemleri sıkılaştırıldı.
Eylemcilerin polisle çatıştığı diğer şehirlerden de şiddet haberleri geldi.
Ülkenin doğusundaki İtahari kentinde iki eylemcinin polisin ateşi sonucu öldüğü bildirildi.
Dharan kentinden de çatışma haberleri gelirken, ülkenin diğer kesimlerinde de sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Bundan sonra ne olabilir?
Z Kuşağı'nın öncülüğündeki protestocular geri adım atma işareti vermiyor ve hareket hem internette hem de sokaklarda ivme kazanıyor.
Başbakanın istifasıyla eylemciler amaçlarından birine ulaşmış oldu ancak uzmanlar gençlerle anlamlı bir temas kurulmazsa eylemlerin daha da büyüyebileceği uyarısında bulunuyor.
İstifa eden başbakanın yerini kimin alacağı da henüz bilinmiyor.
