Bernd Debusmann
BBC News / Beyaz Saray
John Sudworth
BBC News / Kiev
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, ABD Başkanı Donald Trump ile Beyaz Saray'da yaptığı görüşmeden, uzun menzilli Tomahawk seyir füzeleri talebine olumlu yanıt alamadan ayrılmış görünüyor.
Zelenskiy, samimi bir atmosferde geçen ikili görüşmenin ardından yaptığı açıklamada, Trump ile uzun menzilli füzeler konusunu görüştüklerini ancak bu konuda açıklama yapmamaya karar verdiklerini söyledi.
Zelenskiy, "Çünkü Amerika Birleşik Devletleri gerilimin tırmanmasını istemiyor" dedi.
Görüşmeden sonra Trump, sosyal medyada yaptığı paylaşımda, "Kiev ve Moskova bulundukları yerde dursun ve savaşı bitirsin" çağrısında bulundu.
Trump-Zelenskiy görüşmesi, ABD Başkanı'nın bir gün önce Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'le telefon görüşmesi yapıp yakında Macaristan'da bir araya gelme konusunda anlaşmalarının ardından gerçekleşti.
Zelenskiy, Tomahawk füzelerinin Rusya'nın petrol ve enerji tesislerini vurmak için kullanılmasının, Putin'in savaş ekonomisini ciddi şekilde zayıflatacağını düşünüyor.
Trump bu seçeneği tamamen reddetmedi, ancak Beyaz Saray'daki açıklamalarında temkinli bir tavır sergiledi.
"Umarım buna gerek kalmaz, umarım savaşı Tomahawk'ları düşünmeden bitirebiliriz" diyen Trump, "Bence buna oldukça yakınız" ifadelerini kullandı.
Trump, bu silahları "önemli bir mesele" olarak nitelendirdi ve ABD'nin kendi savunması için de bu füzelerin gerektiğini söyledi. Tomahawk'ların Ukrayna'ya verilmesinin çatışmayı daha da tırmandırabileceğini belirtti ancak bu konuda görüşmelerin süreceğini ifade etti.
BBC muhabirinin "Tomahawk'ların Putin'i sizinle görüşmeye itip itmediği" sorusuna Trump, "Bu tehdidin (füzelerin) iyi bir şey olduğunu ama bu tehdidin her zaman orada bulunduğunu" söyleyerek yanıt verdi.
Ukraynalı lider Zelenskiy, Tomahawk füzeleri karşılığında ABD'ye insansız hava araçları verebileceklerini söylediğinde, Trump gülümseyip başını salladı.
Zelenskiy ayrıca, Trump'ın Ortadoğu'da barış sürecinin ilk aşamasını güvence altına alma konusundaki rolünü överek, ABD liderinin bu başarıdan aldığı ivmeyle Rusya'nın Ukrayna'daki savaşını sona erdirmeye katkıda bulunabileceğini ima etti.
Görüşme sonrası Beyaz Saray dışında bir gazeteci Zelenskiy'e, Putin'in Trump'la Macaristan'da yapacağı görüşme planıyla zaman kazanmaya mı çalıştığını yoksa gerçekten bir anlaşma mı istediğini sordu.
Bu soruyu "Bilmiyorum" diye yanıtlayan Zelenskiy, Ukrayna'nın Tomahawk füzelerine sahip olma ihtimalinin Rusya'yı "korkuttuğunu çünkü bunun güçlü bir silah olduğunu" ekledi.
Washington'dan ayrılırken Tomahawk füzelerini alabileceğine dair daha iyimser olup olmadığı sorulduğunda Zelenskiy, "Ben gerçekçi biriyim" yanıtını verdi.
Ukraynalı lider ayrıca, Trump'ın savaşın mevcut cephe hattında durdurulması yönündeki önerisine sıcak baktığını da ima etti.
Zelenskiy, "Olduğumuz yerde durmalıyız, o haklı, başkan haklı" dedi. Ardından da "Bir sonraki adım konuşmak olur" diye ekledi.
Daha sonra sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Avrupa liderleriyle görüşme hakkında bilgi paylaştığını belirtti ve "Şu anda önceliğimiz mümkün olduğunca çok hayatı korumak, Ukrayna'nın güvenliğini garanti altına almak ve hepimizi Avrupa'da güçlendirmektir" ifadelerini kullandı.
İngiltere Başbakanı Keir Starmer, Avrupa liderleriyle yapılan görüşmenin "verimli" geçtiğini belirterek, "İngiltere insani yardım ve askeri desteğe devam edecek" sözünü verdi.
Trump son günlerde Tomahawk füzelerinin satışına açık bir tutum sergilemişti ancak Putin, böyle bir adımın ABD-Rusya ilişkilerini daha da germek anlamına geleceği uyarısında bulunmuştu.
Perşembe günü Trump, Putin'le yaptığı telefon görüşmesinde "büyük ilerleme" kaydettiklerini söylemiş, ikilinin kısa süre içinde Macaristan'da yüz yüze görüşme konusunda anlaştığını duyurmuştu. Ancak tarih henüz belirlenmedi.
Cuma günü bir gazeteci Trump'a, Putin'in yeni zirveyle zaman kazanmaya çalışıyor olmasından endişe duyup duymadığını sorduğunda, Trump "Evet" yanıtını verdi.
Trump, "Ama ben hayatım boyunca en iyileriyle oynadım ve her seferinde iyi çıktım. Yani, biraz zaman alabilir, bu sorun değil. Ama bu işlerde fena değilim. Onun bir anlaşma yapmak istediğini düşünüyorum" dedi.
Bir başka gazeteci de Trump'a, Zelenskiy'nin Macaristan'daki olası görüşmelere dahil olup olmayacağını sordu. Ukraynalı liderin yanında oturan Trump, Putin ve Zelenskiy arasında "düşmanlık" olduğunu söyledi.
Trump, "Herkes için rahat bir ortam yaratmak istiyoruz" dedi ve "Üçlü bir formatta yer alacağızdır, ama belki ayrı ayrı da olabilir" diye ekledi. Üç liderin "bir araya gelmesi gerektiğini" vurguladı.
Trump, Putin'le ağustos ortasından bu yana yaptığı ilk telefon görüşmesinin "çok verimli" geçtiğini belirterek, Washington ve Moskova ekiplerinin önümüzdeki hafta bir araya geleceğini açıkladı.
ABD Başkanı, Ağustos'ta Alaska'da yapılması planlanan yüz yüze zirvenin Putin'i kapsamlı barış görüşmelerine ikna etmesini umuyordu, ancak o görüşme belirleyici bir sonuç doğurmamıştı.
Trump, o toplantıdan birkaç gün sonra da Zelenskiy ve Avrupalı liderlerle yaptığı görüşmeyi keserek Putin'i aramıştı.
Neden Tomahawk?
Ukrayna, 2022'deki işgalden bu yana, Rusya'daki hedefleri vurabilmek amacıyla birçok kez uzun menzilli füze talebinde bulundu.
Moskova daha önce Washington'u Kiev'e uzun menzilli füzeler vermemesi konusunda uyardı.
Bunun çatışmada büyük bir tırmanmaya neden olacağını ve ABD-Rusya ilişkilerini gereceği uyarısını yaptı.
Tomahawklar yere onlarca metre yaklaşabilecek şekilde hedefe ulaşabiliyor.
Tomahawk'ın bazı versiyonları 2 bin 500 km menzile sahip.
Bir başka deyişle, Ukrayna topraklarında konuşlandırılabilecek füzeler Moskova'ya rahatça ulaşabilir.
Tomahawk'lar ses hızının altında uçuyorlar ama yere çok yakın gidebilmeleri bunları durdurmayı çok zorlaştırıyor.
BBC News Rusça'nın savunma muhabiri Pavel Aksenov, gelişmiş navigasyon sistemleri sayesinde de hedefleri yüksek hassasiyetle vurabildiklerine işaret ediyor.
Tomahawk'ların Ukrayna'ya teslim edilmesinin önündeki en büyük engellerden biri uygun bir fırlatma platformu bulmak olarak görünüyor.
Tomahawk'lar genelde gemiler ve denizaltılar tarafından taşınıyor ve fırlatılıyorlar.
Ukrayna şu anda Tomahawk ateşleyebileceği uygun gemilere sahip değil.
ABD ordusu kısa süre önce karada konuşlu yeni rampalar geliştirdi fakat Ukrayna güçlerinin bunu kullanabilmesi için yoğun bir eğitimden geçirilmesi gerekecek.
ABD ne sağlayabilir?
Böylesine hassas ve uzun menzilli füzelerin etkili bir şekilde kullanılabilmesi için ABD'den doğru istihbarat alınması da gerekiyor.
Ukrayna'nın hedeflemede Washington'a olan bağımlılığı, ABD'nin bilgi paylaşımını geçici olarak askıya aldığı Mart ayında daha da belirgin hale geldi.
Financial Times, o tarihten bu yana ABD'nin Kiev'le istihbarat paylaşımını arttırdığını yazdı.
Gazete, petrol rafinerileri de dahil olmak üzere Rusya'nın derinliklerindeki önemli enerji tesislerine saldırılar düzenlenmesine olanak tanıyan veriler sağlandığını bildirdi.
Yetkililere göre ABD istihbaratı Kiev'in operasyonlarının güzergahını, irtifasını, zamanlamasını ve taktiklerini belirlemesine yardımcı oluyor.
Bu sayede Ukrayna savaş uçakları Rus hava savunma sistemlerinden kaçabiliyor.
Uzmanlar, Ukrayna'ya Tomahawk verilmesi halinde, Amerikalı uzmanların füzelerin hazırlanması ve uçuş güzergahlarının planlanmasında yoğun bir şekilde yer alacağını öne sürüyor.
ABD'nin envanterinde binlerce Tomahawk bulunuyor. Ancak Ukrayna'daki savaş, Rusya gibi büyük bir orduya sahip bir ülkeyle çatışabilmek için çok sayıda silah gerektiğini gösterdi.
ABD'nin Çin ile olası bir çatışmadan çekindiği göz önüne alındığında, Washington'un Ukrayna'ya savaşın seyrini değiştirecek sayıda füze vermesi pek muhtemel görünmüyor.
Ancak uzmanlar, Ukrayna'ya gönderilecek onlarca füzenin bile diğer silahlarla birlikte kullanıldığında savaşın gidişatını değiştirmekte önemli bir rol oynayabileceğini söylüyor.
Rusya, Ukrayna'ya yönelik saldırılarında insansız hava araçlarıyla birlikte çeşitli füzelerini etkin bir şekilde kullanarak bunu gösterdi.
Ukrayna'nın petrol rafinerilerine yönelik saldırıları son dönemde Rusya'daki ekonomik durumu zorlaştırdı. Tomahawklar Kiev'in bu saldırılarını yoğunlaştırmasını sağlayabilir.
Değişen hava
Vladimir Putin'in ateşkes anlaşmasına yanaşmaması karşısında sabırsızlanan Trump'ın Rusya'ya karşı tutumu son aylarda sertleşti.
Trump Pazar günü yaptığı açıklamada kendine has bir üslupla, ateşkese yanaşmaması halinde Kiev'e Tomahawk verebileceklerini söyledi.
ABD Başkanı"Onlar [Rusya] Tomahawk'ların kendilerine doğru gelmesini istiyorlar mı? Hiç sanmıyorum" dedi.
Rusya ise bu sözlere sert tepki gösterdi.
Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov Tomahawk'lardan bahsedilmesinin "son derece endişe verici" olduğunu söyledi.
Tomahawk füzeleri, Ukrayna'nın Rusya'nın içlerini hedef alma kabiliyetini artırabilir.
Peskov geçen ay Tomahawk tehdidini önemsememiş ve savaşın "dinamiğini değiştiremeyeceklerini" söylemişti.
Fakat son açıklamarında, fırlatılmaları halinde nükleer başlık taşıyıp taşımadıklarını bilemeyeceğini belirtti.
Sözcü "Rusya Federasyonu'nun ne düşünmesi gerekiyor? Rusya nasıl tepki vermeli?" dedi.
Eski Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, Peskov'un sözlerinden de ileriye gitti ve sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada "Bu füzelerin verilmesi herkes için kötü olabilir. Ve her şeyden önce Trump'ın kendisi için" ifadelerini kullandı.
Son birkaç yıldır giderek daha şahin bir isme dönüşen Medvedev, sosyal medyada sık sık Rus hükümetinin resmi çizgisinden daha aşırı paylaşımlarda bulunuyor.
Medvedev Trump ile daha önce de tartışmıştı.
Eski Rusya liderinin Ağustos ayında internette yaptığı yorumlar, ABD başkanının iki nükleer denizaltıya Rusya'ya yaklaşma emri verdiğini söylemesine yol açtı.
Zelenskiy ve Trump son telefon görüşmelerinde hava savunması güçlendirmek ve uzun menzilli silahlarını arttırmak da dahil olmak üzere Ukrayna'nın askeri kabiliyetlerini güçlendirmeyi ele aldılar.
Başkent Kiev dahil Ukrayna şehirleri defalarca insansız hava araçları ve füzelerle ağır Rus bombardımanına maruz kaldı.
Rusya kış yaklaşırken özellikle Ukrayna'nın enerji altyapısını hedef aldı ve yaygın elektrik kesintilerine neden oldu.
Geçtiğimiz ay Trump'ın Ukrayna özel temsilcisi Keith Kellogg, Fox News'e verdiği demeçte, ABD başkanının Rus topraklarının derinliklerine saldırı izni verdiğini ima etmi ve Rusya-Ukrayna savaşındaki saldırılarda "sığınak diye bir şey yoktur" demişti
Katkıda bulunanlar: Harry Sekulich, Laura Gozzi, BBC News Rusça ve BBC Global Journalism
