ABD’nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack, Fener Rum Patriği Bartholomeos’u ziyaretinde Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Lozan Antlaşması’nda yer almayan “Ekümenik” ifadesini kullandı. Hukuki dayanağı bulunmayan bu sıfatın resmi açıklamada yer alması, Türkiye’de sert tepkilere neden oldu.
Ayrıntılar şöyle:
Amerika Birleşik Devletleri’nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack, Fener Rum Patriği Bartholomeos ile bir araya geldi. Büyükelçilikten yapılan açıklamaya göre görüşmede, Patrik Bartholomeos’un önümüzdeki dönemde gerçekleştireceği ABD ziyareti ele alındı. Açıklamada kullanılan “Ekümenik Patrik” ifadesi ise dikkat çekti ve Lozan Antlaşması’na aykırı olduğu gerekçesiyle tartışma yarattı.
ABD Büyükelçiliği’nin resmi X (Twitter) hesabından yapılan paylaşımda, “Bugün Ekümenik Patrik Bartholomeos I ile bir araya gelmekten onur duyduk. Kendisiyle, önümüzdeki dönemde Amerika Birleşik Devletleri’ne yapacağı ziyareti konuştuk” ifadeleri yer aldı. Barrack’ın bu kelimeyi kullanması sosyal medyada yoğun eleştirilere neden oldu.
PATRİKHANENİN YETKİ ALANI SINIRLI
Patrik Bartholomeos’un ABD ziyaretinde dini liderler, diplomatik yetkililer ve diasporayla temaslarda bulunması bekleniyor. Ancak Türkiye’de Fener Rum Patrikhanesi’nin “Ekümenik” iddiasının hukuki bir geçerliliği bulunmuyor. Mevzuata göre Patrikhane’nin yetki alanı İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada ile sınırlı.
EKÜMENİKLİK KAVRAMININ TARİHSEL ARKA PLANI
Ekümeniklik kavramı, Hristiyan dünyasında farklı mezhepler ve din grupları arasında birlik sağlama amacını ifade eder. Ortodoks, Katolik ve Protestan mezhepleri bu kavramı farklı şekillerde yorumlar. Protestanlar, temel anlamda dini birlikle yetinirken, Katolikler tüm kiliselerin kendi çatısı altında toplanmasını savunur. Ortodokslar ise tek gerçek kilisenin kendileri olduğunu iddia ederek, tüm kiliselerin kendilerine bağlanmasını ister.
Tarihte “Ekümen” unvanı ilk olarak Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim döneminde ortaya çıktı. Mısır’ın fethinden sonra İskenderiye ve Antakya Patrikleri İstanbul’daki Patrikliğe bağlandı. Bu dönemde Patrikhane, kendisini “Dünya Patriği” yani “Ekümen” olarak ilan etti. Ancak günümüzde bu unvanın Türkiye Cumhuriyeti hukuk düzeninde herhangi bir geçerliliği yok.
LOZAN’DA “EKÜMENİK” YOK
Lozan Barış Antlaşması’nın azınlıklarla ilgili maddelerinde Patrikhane’ye özel bir statü tanınmadı. Antlaşmanın hükümleri, azınlıkların Türk kanunları önünde eşitliğini esas aldı. Türk vatandaşı olan gayrimüslimlerin hukuk düzeni içinde özel bir ayrıcalığa sahip olmaları söz konusu değil.
Lozan’ın 42. maddesinde yer alan azınlıkların aile ve şahsi hakları, Medeni Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte anlamını yitirdi. Böylece Patrikhane’nin dünya işleri ve azınlıkların şahsi muameleleri üzerindeki yetkileri ortadan kalktı. Lozan’da Patrikhane ismen dahi anılmadı, sadece dini ibadet özgürlükleri güvence altına alındı.
Lozan görüşmeleri sırasında İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon’un 13 maddelik teklifi, dönemin Türk heyeti tarafından reddedildi. O dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin en çok tepki gösterdiği konular arasında Batı Trakya Türklerinin Yunanistan’a bırakılması ve Patrikhane’nin İstanbul’da kalmasının kabul edilmesi vardı.
BARRACK’IN İLK SKANDALI DEĞİL
Büyükelçi Tom Barrack daha önce de Osmanlı dönemindeki “millet sistemi”ni Türkiye için en uygun yönetim biçimi olarak değerlendirmiş ve “Osmanlı millet sistemi en iyi modeldir” sözleriyle tepki çekmişti. Bu açıklama, Türkiye’nin milli egemenliğini hedef aldığı gerekçesiyle siyasetçilerden eleştiri aldı.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Barrack’ın sözlerini “ipe sapa gelmez” olarak nitelendirerek, “Türkiye’yi istikrarsızlığa sürüklemek isteyen bu sorumsuz sözleri reddediyoruz” demişti.
