Afganistan'da Taliban dört yıl önce kız çocukların ilkokuldan sonra eğitim kurumlarına devam etmesini yasaklamış, öğretim hayatından dışlamıştı.
Ancak Afgan halkının kız çocuklarının eğitim hakkına ilişkin tutumunu mercek altına alan bir anket, bu yasağın toplumda kabul görmediğini ortaya koyuyor.
Anket, Birleşmiş Milletler'in (BM) toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlenmesi için faaliyet gösteren "UN Women" (BM Kadın) adlı kuruluşu tarafından yapıldı.
Anket için ülke genelinde 2 binden fazla kişiyle bire bir görüşmeler yürütüldü. Halka, "Kız çocuklarının okulda eğitim görebilmesi hakkında ne düşünüyorsunuz?" sorusu yöneltildi.
Yanıtlar, Afgan halkının kız çocuklarının okula devam etmelerini desteklediğini gösteriyor.
Ezici çoğunluktan destek
Ankete katılanların yüzde 92'si, kız çocuklarının okumaya devam etmesinin önemli olduğunu söyledi.
Kırsal bölgelerde erkeklerin yüzde 87'si, kadınların yüzde 95'i kız çocuklarının eğitim hakkını desteklediklerini kaydetti. Şehirlerde, bu hakkı destekleyen erkek ve kadınların oranı yüzde 95'i buldu.
Afganistan, dünyada kızların sadece ilkokula gitmesine izin verilen tek ülke konumunda… Fotoğraf: Ebrahim Noroozi/AP/picture alliance
UN Women'ın Afganistan'daki Özel Temsilcisi Susan Ferguson, Afgan halkının kız çocuklarının eğitim hakkını destekliyor olmasının önemli olduğuna işaret ediyor.
Ferguson, "Kızların bize söylediği ilk şey her zaman şu: Öğrenmek için can atıyorlar ve sadece eğitim alma şansına sahip olmak istiyorlar" diyor.
Eğitimden mahrum bırakılanların sayısı gittikçe artıyor
Afganistan, dünyada kız çocuklarının sadece ilkokula gitmesine izin verildiği, öğretim hakkından mahrum bırakıldığı tek ülke.
Radikal İslamcı Taliban, Ağustos 2021'de iktidarı ele geçirdikten kısa bir süre sonra, kızlara ortaokula gitmeyi yasakladı. Genç kız ve kadınlar, üniversite eğitiminden de dışlandı.
17 Eylül 2021'de, okulların açıldığı ilk gün, yaklaşık bir milyondan fazla kız çocuğu kendilerine artık girmeleri yasaklanan ortaokulların önüne kadar gelmişti. Kimi şaşkınlıkla, yüzlerine kapatılan okul kapılarına bakıyor, kimi ağlıyordu.
BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'ne (UNESCO) göre, o günden itibaren ortaokul ve üniversiteye gitmeleri yasaklanan kız çocuğu ve genç kız sayısı 1 milyon 400 bini aştı. Bu sayının daha da artacağı tahmin ediliyor. Çünkü Afganistan genç bir nüfusa sahip bir ülke, yaş ortalaması 17 civarında.
Kadın yazarlar ve üniversite müfredatına yeni yasaklar
Taliban, dört yıldır kız çocukları ve kadınların eğitim ve öğretim hakkının İslam'la bağdaşmadığını, Afgan kültürü ve toplumunun değerlerine aykırı olduğunu iddia ediyor. Ve İslam ülkeleri dahil, dünyanın dört bir yanından yöneltilen eleştiri ve itirazlara rağmen bu ısrarını sürdürüyor.
İlan ettikleri yasaklarla kız çocukları ile kadınların haklarını ve özgürlüklerini kısıtladılar, onları eğitim kurumları, iş gücü piyasası ve kamusal hayattan dışladılar.
Taliban yönetimi son olarak üniversitelerde kadın yazarlar, akademisyenler tarafından kaleme alınan tüm akademik yayınları, kitapları müfredattan çıkarttı. İnsan hakları ve kadın hakları başta olmak üzere bir çok dersin işlenmesini de yasakladı.
Taliban önce genç kız ve kadınların üniversite okumasını yasaklamıştı, şimdi de kadın yazarların kitapları müfredattan çıkarıldı; kadın hakları ile ilgili dersler yasaklandı… Fotoğraf: Wakil Kohsar/AFP
Independent Farsça'da yayımlanan habere göre yasaklanan dersler arasında Anayasa hukuku, İslami siyasi hareketler, küreselleşme ve kalkınmanın yanı sıra insan hakları ve demokrasi, cinsel taciz, kamusal iletişimde kadınların rolü, felsefe, cinsiyet eşitliği ve kadın çalışmaları yer alıyor.
Haberde artık üniversitelerde okutulması, alıntı yapılması yasaklanan kitap sayısının 679 olduğu, bunların yaklaşık 140'ının kadın yazarlar tarafından kaleme alınan kitaplar olduğu belirtiliyor.
Taliban, yasaklanan kitapların "ideolojik, kültürel, dini ve bilimsel içeriklerinin şeriat ilkeleri ile çeliştiğini", işlenmesini yasakladığı derslerin de "Afgan kültürü, Taliban'ın stratejisi ve şeriat anlayışıyla örtüşmediğini" iddia ediyor.
"Taliban toplumun gerçekliğini inkar ediyor"
Ancak Afgan halkının kız çocuklarının okumasını istediğini ortaya koyan son BM anketi, Taliban'ın politikalarının toplumda karşılık bulmadığını gösteriyor.
Afganistan'ın eski eğitim bakanı yardımcılarından Serdar Muhammad Rahimi, Taliban iktidara gelmeden önce yapılan anketlerin de aslında Afgan toplumunun kızların eğitimine önem verdiğine işaret ettiğini söylüyor.
Rahimi, "Tüm anketler, özellikle Afganistan'ın her bölgesindeki kadeın ve kız çocuklarının eğitime ilgi duyduklarını ve ailelerinin bölgelerinde eğitim merkezlerinin kurulmasını talep ettiklerini gösteriyordu" diyor.
Taliban'ın iktidara gelmesi ile birlikte görevine son verilen ve artık sürgünde yaşadığı Fransa'da Doğu Dilleri ve Kültürleri Enstitüsü'nde ders veren Rahimi, Taliban'ın Afgan toplumun gerçekliğini, aslında farklı bir yaşam benimsemek istediğini inkar ettiğini, söyleyerek şunları kaydediyor:
Afgan kadınlar eğitim ve öğretimden, iş hayatından dışlanıyor… Fotoğraf: DANIEL LEAL/AFP
"Taliban sürekli olarak Afgan halkına ve uluslararası topluma kendi şeriat yorumunu dayatmaya ve bunun Afgan kültürünün bir parçası olduğunu iddia etmeye çalışıyor... İktidar sahipleri, Afgan halkına şeriat adı altında, Afganistan'daki toplumsal gerçekliklerle hiçbir ilgisi olmayan siyasi bir projeyi ve katı bir dini programı dayatıyor."
Taliban'ın vurduğu Malala Yusufzay mücadelesini sürdürüyor
Afgan aileleri yasaklara rağmen kızları eğitim alabilsin, öğrenmeye devam edebilsin diye mücadele ediyor. Gizli okullar, evde eğitim, çevrimiçi veya radyo aracılığıyla eğitim gibi yöntemlerle Taliban'ın yasaklarını baypas etmeye çalışıyorlar.
Afganistan'daki ve yurtdışındaki sivil toplum aktivistleri, Malala Fonu gibi sivil toplum kuruluşları, kızların eğitimine büyük destek sağlıyor.
Malala Fonu, Nobel Barış Ödülü sahibi Pakistanlı Malala Yusufzay tarafından kurulan uluslararası bir sivil toplum kuruluşu. Malala Yusufzay, eğitim hakkı için mücadele ettiği için 2012 yılında, daha 15 yaşındayken Pakistan'da Taliban'ın silahlı saldırısına hedef olmuştu.
Ölümden döndü, hayata tutundu ve kızların eğitimi için mücadele etmeye devam etti. 17 yaşında Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü ve günümüzde BM'de, uluslararası forumlarda Afgan kız çocuklarının durumu hakkında konuşuyor ve Taliban'a siyasi baskı yapılmasını talep ediyor.
Nobel Barış Ödülü sahibi Malala Yusufzay hayatını kız çocuklarını okutmaya adadı… Fotoğraf: Aamir Qureshi/AFP
Malala Fonu'nun amacı alternatif ve dijital eğitim yoluyla Afganistan'daki kız çocuklarına on iki yıl boyunca ücretsiz, güvenli ve kaliteli eğitim fırsatı sunmak. Evden, dijital platformlar, radyo ve televizyon aracılığıyla kızlara eğitim imkanı sağlıyor.
Partnerlerle işbirliği yapıyor. Birlikte Afgan kızlarının hikayelerine ve eğitimine odaklanan görsek içerikler geliştiriyorlar. İki milyondan fazla Afgan kız çocuğuna ulaşabiliyorlar.
Taliban'ın iktidara gelmesinden bu yana Malala Fonu'nun partnerleri ve yerel aktivistlerin desteği ile sunduğu alternatif eğitim imkanından yaklaşık 2 milyon kız çocuğu yararlandı.
Taliban şimdi de interneti kesti
Ancak Taliban geçtiğimiz günlerde "ahlaki olmayan eylemler" iddiasıyla fiber optik interneti kesme talimatı verdi.
Malala Fonu, yaptığı açıklamayla Taliban'ın bu kararını kınadı. Bunun Afganistan'da kamusal hayattan dışlanan kadın haklarına yeni bir saldırı olduğuna dikkat çekilen açıklamada "Bu hafta, kız çocuklarının ortaöğretime erişiminin yasaklanmasının dördüncü yılı. Çevrimiçi eğitim, binlerce Afgan kız çocuğu için son can simidiydi" ifadeleri yer aldı.
Gizli bir okulda eğitim gören genç Afgan kadınlar Fotoğraf: Adrien Vautier/Le Pictorium/MAXPPP/picture alliance
Malala Yusufzay ise Taliban'ın interneti keserek Afgan kadınları ve kızlarını dünyadan koparmak istediğine vurgu yaparak "Güvenilir internet erişimi olmadan derslerine erişemez veya akranları ve öğretmenleri ile iletişim kuramazlar" dedi.
Uluslararası topluma bu kararından geri adım atması için Taliban'a baskı uygulama çağrısı yapan Yusufzay, Afgan kızları ve kadınlarının eğitim ve özgürlük mücadelesinde yanlarında durmaya devam edeceklerini söyledi, kızlara alternatif eğitim olanakları sunmaya devam etmek için de mücadelelerini sürdüreceklerini vurguladı.
