ABD Başkanı Donald Trump 23 Haziran akşamı yaptığı açıklamada İsrail ve İran'ın kalıcı bir barışa yol açabileceğini söylediği bir ateşkes üzerinde anlaştıklarını duyurdu.
Bu karar İsrail'in İran'a yönelik 12 gün süren hava saldırıları, İran'ın İsrail'e yönelik misilleme amaçlı füze saldırıları ve ABD'nin İran'ın nükleer tesislerini bombalamasının ardından geldi.
İran, İsrail'in saldırılarını durdurması halinde ateşi kesmeye hazır olduğunu söylerken İsrail hükümeti de İran'a yönelik saldırılarının "hedeflerine ulaşmasının" ardından teklifi kabul ettiğini açıkladı.
Ancak Başkan Trump hem İsrail'in hem de İran'ın ateşkesi ihlal ettiğini iddia etti, bu ülkelere kızgınlığını bir küfürle gösterdi ve ardından da ateşkesin sürdüğünü söyledi.
Ateşkesin devam etmesi halinde kalıcı bir barışa dönüşmesi umuluyor.
Ancak diğer çatışmalarda olduğu gibi, bu da büyük ölçüde zorlu bir diplomasi gerektirecek.
Ateşkes ne demek?
BM'ye göre "ateşkes" kelimesinin evrensel olarak kabul edilmiş tek bir tanımı bulunmamakla birlikte, bu kelime "ateş açma" emrinin tersi olan "ateşi kesme" askeri emrinden geliyor.
Savaşan iki tarafın müzakeresinde, ateşkesin ne anlama geleceğine iki taraf birlikte karar verir.
Ayrıca ateşkes yerine "bırakışma" ve "mütareke" kelimeleri de kullanılabiliyor.
Ancak BM, "ateşkes" ve "çatışmaların durdurulması" terimleri arasında genellikle bir fark olduğunu söylüyor.
"Düşmanlıkların durdurulmasının", çatışmaların durdurulmasına yönelik gayri resmi bir anlaşma gerçekleşme eğiliminde olduğunu söylüyor.
Bir "ateşkes" daha resmi olarak görülür ve genellikle şu ayrıntıları da içeren bir anlaşmayla duyurulur:
ateşkesin amacı,
onu takip edecek siyasi süreç,
ne zaman yürürlüğe gireceği,
kapsayacağı coğrafi alan.
Ayrıca hangi askeri faaliyetlere izin verilip hangilerine izin verilmeyeceği ve ateşkesin nasıl izleneceği de belirtilebilir.
Örneğin Liberya'daki iç savaş 1993 yılında Geçici Ulusal Birlik Hükümeti'nin, Liberya Ulusal Yurtsever Cephesi ve Demokrasi için Liberya Birleşik Kurtuluş Hareketi ile bir anlaşma yapmasıyla sona ermişti.
Her iki taraf da silah ve mühimmat ithalatını durdurmayı, askeri mevzileri değiştirmemeyi veya bunlara saldırmamayı, daha fazla düşmanlık kışkırtmamayı, mayın ve yangın çıkarıcı cihazlar kullanmamayı kabul etti.
Ateşkes kalıcı mı olur geçici mi?
BM'ye göre her ikisi de olabilir.
Bazen, savaştaki iki karşıt taraf geçici veya ön ateşkes konusunda anlaşırlar.
Bu, şiddeti azaltmak veya insani bir krizi hafifletmek için olabilir.
İsrail ve Hamas liderliğindeki militan gruplar 24 Kasım ve 30 Kasım 2023 tarihleri arasında geçici bir ateşkes üzerinde anlaştıklarında Hamas 240 kadar mahkuma karşılık 105 rehineyi serbest bıraktı.
Müzakerelere yardımcı olacak, kalıcı ya da kesin ateşkes için bir yol çizecek bir ortam yaratmak amacıyla bir ön ateşkes de kabul edilebilir.
Haziran 2000'de Etiyopya ve Eritre, kesin bir ateşkesin müzakere edilebilmesi için çatışmayı dondurma için bir anlaşma imzalamıştı.
Bu anlaşma, savaşı sona erdiren Cezayir Anlaşmasının bir parçası olarak Aralık ayında imzalanmıştı.
Ancak başarısız ya da kırılgan ön ateşkes nedeniyle savaşlar devam edebilir.
Birleşmiş Milletler (BM) Lübnan'daki iç savaşı sona erdirmek için 1978, 1981 ve 1982 yıllarında bir dizi ateşkes görüşmesi yaptı.
Ancak her bir girişimden sonra çatışmalar alevlendi ve 1975'te başlayan savaş ancak 1990'da sona erdi.
Bazı durumlarda, savaşan taraflardan biri veya her ikisi de sahadaki pozisyonlarını güçlendirmek için ön ateşkesi kullanmaya çalışabilir.
Kesin (veya kalıcı) bir ateşkes genellikle savaşan iki taraf arasındaki başarılı barış görüşmelerinin ardından gerçekleşir.
Normalde belirlenen güçlerin silahsızlandırılmasını da içerir, ancak devamındaki güvenlik düzenlemeleri bir anlaşma imzalandıktan sonra uzun yıllar boyunca yürürlükte kalabilir.
1998'deki Hayırlı Cuma anlaşması Kuzey İrlanda'da hem geçici IRA hem de Birleşik Krallık yanlısı grupların silah bırakmasını içeriyordu
Örneğin Kuzey İrlanda'da 1998 yılında imzalanan Hayırlı Cuma Anlaşması, Geçici IRA ve Birleşik Krallık yanlısı grupların silahlarını "kullanım dışı" bırakmayı kabul etmelerini içeriyordu.
Anlaşma ayrıca Kuzey İrlanda ile İrlanda Cumhuriyeti arasındaki sınırın gümrüksüz ticarete açık tutulması gibi bölgede barış ve uyumun devamını teşvik etmeyi amaçlayan hükümler de içeriyordu.
Sınırlı ateşkes nedir?
Gazze'deki "insani arada" 105 İsrailli rehineye karşı 240 Filistinli mahpus serbest bırakılmıştı
İsrail ve Hamas, Kasım 2023'te yaptıkları geçici ateşkesi "insani ara" olarak adlandırdı.
İnsani aralar bazen çatışmaların şiddetini azaltmak veya bir insani krizi hafifletmek için kullanılır.
Örneğin Sudan hükümeti, iki militan grup olan Sudan Kurtuluş Hareketi ve Adalet ve Eşitlik Hareketi ile bir ateşkes üzerinde anlaşarak Darfur'daki çatışmaları 45 günlüğüne durdurmuş ve böylece insani yardım kuruluşlarının yerel halka ulaşmasına imkan tanımıştı.
2004 yılında Endonezya'nın tsunami tarafından vurulmasının ardından hem Endonezya hükümeti hem de Özgür Açe Hareketi, savaştıkları bölgelere yardım ulaştırılabilmesi için ateşkes ilan etti.
Coğrafi ateşkes olarak adlandırılan, belirli bir bölgede çatışmaların durdurulmasına yönelik anlaşmalar da yapılabilir.
2018 yılında BM, Yemen hükümeti ile Husiler arasında, yerel halkı korumak amacıyla Kızıldeniz'deki Hudeyde limanı çevresinde çatışmaların durdurulmasını öngören bir anlaşmaya aracılık etmişti.
KAYNAK: BBC Türkçe
