Stephanie Hegarty, Abdelrahman Abutaleb, Woody Morris, Ahmed Nour
BBC Dünya Servisi
Gazze Şehri'ndeki bir sokakta, bir kız çocuğu yüzüstü ve hareketsiz şekilde yatıyor. Bacakları bükülmüş ve başı yana dönük, sanki uyuyormuş gibi.
Yanında bir adam yatıyor. Ona doğru uzanıyor, can çekişerek yere düşmeden önce eli hafifçe kıza dokunuyor.
Bu video, 2023'ün Aralık ayı sonlarında Katar televizyonu Al Araby TV'de yayınlandı. Haberde, adam ve çocuğun İsrailli keskin nişancılar tarafından vurulduğu söyleniyor.
Neler yaşandığına veya kim olduklarına dair daha fazla ayrıntı verilmiyor. BBC Dünya Servisi'nin yaptığı bir araştırma, bu kişilerin Muhammed al-Majdalawi ve iki yaşındaki kızı Layan olduğunu ortaya çıkardı. İkisi de o gün sokakta hayatını kaybetti.
BBC, Ekim 2023'te başlayan çatışmalar ve Temmuz 2025 arasında Gazze'deki savaşta vurulan Layan ve 160'tan fazla çocuk hakkında bilgi topladı.
Al Araby televizyonunda yayınlanan videoda Muhammed ve Layan'ın sokakta yan yana yattığı görülüyor.
İsrail, yabancı gazetecilerin Gazze'ye bağımsız olarak girmesini yasaklıyor, yaşanan yıkım ve yerinden edilmeler de ayrıntıların toplanmasını zorlaştırıyor.
Layan ve babasının durumunda, sosyal medyadaki yorumlar ve paylaşımlar videonun yerini tespit etmemizi, kurbanları teşhis etmemizi ve ölüm belgelerini bulmamızı sağladı.
Aylarca hayatta kalan akrabalarını aradık ve sonunda insanların hareket etmesinin kolaylaştığı Şubat 2025'teki ateşkes sırasında, Layan'ın annesi Sorayya, ağabeyi ve ablası Aboud ve Shahd ile iletişime geçtik.
O gün neler yaşadıklarını bize anlattılar.
Aile bize 9 Kasım 2023 günü öğle saatlerinde, İsrail ordusundan tahliye emri aldıktan sonra hava saldırılarından korunmak için sığındıkları al-Shati kampındaki bir okuldan ayrıldıklarını söyledi.
Okuldan güneye doğru yürüdüklerini ve Hamid Caddesi'nde doğuya döndüklerini, orada yolun güvenli olduğunu söyleyen bölge sakini bir adamla karşılaştıklarını söylediler.
Saldırı sırasında 12 yaşında olan Shahd, BBC'ye yakın çevrede herhangi bir çatışma olmadığını söylüyor:
"Birlikte yürüyorduk. Babamızın önündeydik, Layan ile oynuyor ve şarkı söylüyordu."
Shahd, sola doğru ayrılan bir caddeden geçerken bir tank gördüklerini ve koşmaya başladıklarını anlatıyor.
Babasının arkada olduğunu, Layan'ı taşıdığı için daha yavaş hareket ettiğini söylüyor:
"Arkamıza baktığımızda yerde yatıyordu."
Shahd, kardeşiyle birlikte ona yardım etmek için geri koştuklarını ve vurulduğunu fark ettiklerini aktarıyor:
"Kız kardeşime uzanıp onu tutmaya çalıştım, sonra kolumdan vuruldum."
Babasının "Git ve beni bırak!" diye bağırdığını hatırlıyor.
Shahd, annesi ve kardeşiyle birlikte kaçtı. Muhammed ve Layan'ı bir daha hiç göremediler.
BBC, saldırıdan yaklaşık iki saat önce yerel saatle 10.30'da (TSİ 10.30) çekilmiş bir uydu görüntüsü elde etti.
Görüntüde, ailenin 280 metre kuzeyinde bir İsrail askeri ve Shahd'ın tank gördüğünü söylediği caddede bir tank yer alıyor.
Londra'daki McKenzie İstihbarat'da askeri analist olan Stuart Ray, görüntüyü inceledi ve tankları, zırhlı araçları, askerleri ve savunma amaçlı kum çuvallarını gösterdi.
Buranın yakın çevredeki en yüksek binalara sahip olduğunu ve bunun, İsrail ordusunun müstahkem bir mevzisi olduğunu ve askerlerin olabileceği anlamına geldiğini belirtti.
El Araby TV'de Muhammed ve Layan'ın üç videosu yayınlandı.
Bu videoları savaş yaralanmaları konusunda deneyimli üç adli tıp uzmanına gösterdik.
Üçü de, Muhammed ve Layan'ın ateşli silahla öldürüldüğünün açık olduğunu belirtiyor.
Dundee Üniversitesi patoloji bölümü eski başkanı Prof. Derrick Pounder, ölülerin konumunun, Layan'ı taşıyan Muhammed'in bir patlama sonucu savrulmak yerine, aniden yere yığıldığını gösterdiğini söylüyor.
Ayrıca, belirgin büyük yaralanmaların bulunmadığına da dikkat çekiyor:
"Yani dışarıdan küçük görünen bir yaralanmadan bahsediyoruz ve kurşun yarası bunun için başlıca aday.
"Askeri tüfeklerden kaynaklanan yüksek hızlı kurşun yaraları küçük bir giriş deliği bırakır ve yıkıcı iç yaralanmalara neden olur".
Bu bulguları İsrail ordusuna sunduk. "İsrail askerleri karmaşık kent ortamında terör örgütlerine karşı faaliyet gösterir ve çatışma sırasında istenmeyen veya hatalı zararlar meydana gelebilir" yanıtını aldık.
Ordu, "İsrail güçlerinin ordu değerlerine ve emirlerine aykırı hareket ettiğine dair makul bir şüphe olduğunda, olay incelenecek ve gerekli ciddiyetle ele alınacaktır" ifadelerini kullandı.
Bu olayın ayrıntılarının "kaydedildiği ve yetkili makamlarca inceleneceği" belirtildi.
Saeed (sağda), kızı Mira'nın tahliye yolunda, İsrail kontrol noktasının yaklaşık bir km. uzağında vurulduğunu söylüyor
BBC'nin incelediği bir başka silahlı saldırıda, babası Saeed'in anlattığına göre altı yaşındaki Mira Tanboura'nın sırtından vuruldu.
Babası olayın 18 Kasım 2023'te, Gazze Şehri'nin güneybatısındaki Salah al-Din yolu üzerindeki bir İsrail ordu kontrol noktasının yakınında meydana geldiğini söylüyor.
Gazze'nin kuzey-güney ana arteri olan Salah al-Din yolunun, İsrail ordusu tarafından kuzeyden gelen siviller için bir tahliye yolu olarak belirlenmişti.
Saeed, o gün erken saatlerde ailesinin Gazze'nin kuzeyinden kaçarak İsrail ordusu kontrol noktasında kontrolden geçtiklerini anlatıyor.
Bu noktadan bir kilometre kadar sonra, Mira ve diğer akrabaları birkaç metre ötede dururken bir otobüs şoförüyle konuştuğunu aktarıyor:
"Arkamı döndüm ve keskin nişancı kızım Mira'yı kalbinden vurdu.
"Keskin nişancı olduğundan eminim çünkü kalbine tek bir kurşun isabet etti.
"Burnundan ve ağzından kan akıyordu."
Saeed, kızını Deyr el-Belah'taki al-Awda hastanesine götürdüğünü ve hastane müdürünün onlara kızın öldüğünü söylediğini ekliyor.
BBC, Mira'nın beyaz bir kefene sarılı, yüzü açıkta ve göğüs bölgesinde kanlar olan cesedinin bir fotoğrafını gördü.
Bir gün önce çekilmiş bir uydu görüntüsü, kontrol noktasındaki İsrail ordusunun yerini gösteriyor.
Birkaç gün önce İsrail ordusu tarafından internette yayınlanan bir video da bunu doğruluyor.
BBC News Arapça kameramanı Jehad El-Mashhrawi, Tanbouras'lardan iki gün önce ailesiyle birlikte bu kontrol noktasından geçmişti.
Kontrol noktasının yanında, "kum tepelerinde ve yıkılmış evlerin içinde, oturmuş veya yüzüstü yatmış, silahları ateşe hazır askerler" gördüğünü söylüyor.
Kontrol noktasının bir iki kilometre ötesinde, yolun doğu tarafında, yıkılmış binalarda veya kum bariyerlerinin arkasında keskin nişancılar ve başka askerler gördüğünü anlatıyor.
Saeed, BBC için ateşkes sırasında bölgeyi tekrar ziyaret etti.
Mira vurulduğunda, yolun doğusunda İsrail askerleri gördüğünü söylüyor: "Bize nişan alıyorlardı."
Ateşin geldiğini düşündüğü yönü gösterdi. Uydu görüntüsünde o konumda bir kum bariyeri görülebiliyor.
Mira vurulduğunda, kontrol noktasının yakınında Hamas ile herhangi bir çatışma bilgisine rastlamadık, bu da çapraz ateş olasılığını azaltıyor.
"[İsrail] ordusu bize güvenli bir koridor kurduklarını söyledi" diyor baba:
"Bizi Salah al-Din'e götürdükten sonra masum bir çocuğu öldürdünüz."
Bu olaydaki iddiaları İsrail ordusuna ilettiğimizde "Zarar iddiası, özünde kanunun ihlali anlamına gelmez" dediler.
Ve Layan olayında olduğu gibi, bu davanın ayrıntılarının "yetkili makamlarca inceleneceğini" söylediler.
Doktorlar, savaşın başından bu yana Gazze'de çocukların vurulması konusunda endişelerini dile getiriyor.
BBC, bu haber için 30 doktor ve hemşireyle görüştü ve paylaştıkları yüzlerce fotoğraf ve videonun yanı sıra taramaları, tıbbi notları ve günlük kayıtlarını inceledi.
Ağustos 2024'te bir ay boyunca Gazze'de bulunan İngiltere'de emekli Ulusal Sağlık Hizmetleri'ndeki (NHS) danışmanı ve organ nakli cerrahı Prof. Nizam Mamode, "Çocuklar da dahil olmak üzere, kafaya veya göğse isabet eden kurşunların olduğu çok sayıda silahlı saldırı gördük" diyor.
Baş yaralanmalarının çoğunun beyin cerrahları tarafından tedavi edildiğini, röntgenlerin "üç yaşında bir çocuğun beynine saplanmış bir kurşun" gösterdiğini söylüyor.
Bizzat kendi gördüğü silahlı saldırı ile yaralanan çocuk sayısını artık bilmediğini, ancak muhtemelen 20'den fazla olduğunu anlatıyor.
Tıbbi görüntülerde, soldan sağa 12 yaş, 8 ay ve 4 yaşlarındaki çocukların başına saplanan kurşunlar görülüyor. BBC tüm vakaların sonucunu doğrulayamadı ancak ortadaki çocuk hayatını kaybetti, sağdaki ise kurtuldu
Ayrıca, bazıları insan hakları örgütleri aracılığıyla olmak üzere, görgü tanıkları ve hayatta kalan aile üyelerinin ifadelerini bir araya getirdik; haberleri topladık ve doğruladık.
Bu bilgilerden, yalnızca yaralanmaların belgelerini görebildiğimiz vakalar da dahil olmak üzere, vurulan 168 çocuğun ayrıntılarını derledik.
Bir çocuğun başından veya göğsünden vurulduğu 95 vaka vardı ve bu çocukların 67'si 12 yaşın altındaydı.
Bir çocuğun başından veya göğsünden vurulduğu 59 vakada, tanıkların ifadelerini doğrudan veya doktorlar ve insan hakları araştırmacıları aracılığıyla alabildik.
Bu vakaların 57'sinde, çocuğu İsrail ordusunun vurduğu iddia ediliyor.
Diğer iki vakada ise çocukların Filistinliler tarafından vurulduğu iddia edildi; biri kutlama amaçlı açılan ateşle, diğeri ise bir çete çatışmasında.
Kalan 36 vakada ise ne olduğuna dair bir bilgimiz yok.
Haber için Gazze'ye erişim olmadan, her çocuk hakkında ayrıntılı bilgi edinmek son derece zor.
Uluslararası Kızılhaç Komitesi'nden Matthew Morris, "Dünya bu tür bir savaşı, çocuklar üzerindeki bu tür bir etkiyi kabul edemez" diyor:
"Çocuklar, evlerinde öldürüldü ve yaralandı, çadırdayken ya da sokaklarda yürürken."
İsrail'in tahliye emrinin ardından 2023'ün sonlarında çok sayıda Gazzeli, Gazze'nin kuzeyinden kaçtı
Niyetlerine dair bir kanıtımız olmasa da Mira ve Layan'ın durumu, İsrail ordusunun Gazze'de nasıl faaliyet gösterdiğine dair soruları gündeme getiriyor.
Bu hafta, İsrailli insan hakları grubu B'tselem, Gazze'deki İsrail güçleri için herhangi bir angajman kuralının bulunmadığını bildirdi.
K olarak adlandırdığımız bir asker, 2024 başlarında Gazze'de yedek askerdi.
K, birliğinin silahsız insanları öldürdüğü, aralarında ergen olarak değerlendirdiği iki çocuğun da bulunduğu dört ayrı olayı anlattı.
Kuzey-güney yolunda "genel kuralın", "burası güvenli bölge, o yüzden ateş açmayın" olduğunu söylüyor:
"İnsani yardım yolundan çıkan herkesi vurun, vurarak öldürün.
"Bize söylenen buydu.
"Komutanımız şunu vurgulardı, eğer bir kadın veya çocuksa, elbette ateş etmeyin, onları gözaltına almaya çalışın. Aptal olmayın."
Ancak zaman geçtikçe ve birlik çatışmada bazı askerlerini kaybettikçe tutumların sertleştiğini söylüyor:
"Sadece... Her şeyi yok et, gördüğün herkesi öldür."
Layan ve Mira hakkında topladığımız kanıtları ve diğer vakaların özetini muharebe ve savaş hukuku uzmanlarına gösterdik.
Kanıtların, bu atışların pervasızlık, ihmal veya kasıtlı saldırı sonucu olup olmadığı konusunda soru işaretleri yarattığını söylediler.
"Uluslararası hukuka göre, profesyonel askerler, ateş etmeden önce ateş ettikleri kişinin yasal bir düşman savaşçısı mı, sivil mi olduğunu kontrol etmekle yükümlüdür" diyor, ABD özel operasyonlarında görev yapmış ve Pentagon'a sivillerin korunması konusunda danışmanlık yapmış bir askeri analist olan Wes Bryant:
"Dolayısıyla, bu kadar çok çocuk, özellikle de başlarından vuruluyorsa, bu bize ciddi bir sorun olduğunu gösteriyor."
Oxford Üniversitesi'nde Uluslararası Hukuk profesörü olan Janina Dill, uluslararası hukukta hedef alma kararlarına bakıldığında "Uzaktan, tüm kanıtlara sahip olmadığınız bir yerden kesin, hatta ön bir hukuki sonuca varmak çoğu zaman çok zordur" diyor:
"Bu durumda, mevcut kanıtlar çok ciddi bir hukuk ihlaline, hatta potansiyel olarak bir savaş suçuna işaret ediyor. Bu oldukça nadirdir."
Askerlerin eylemleri sorulduğunda, İsrail ordusu şunları söyledi: "Sivillere ve özellikle çocuklara kasıtlı olarak zarar vermek kesinlikle yasaktır ve hem uluslararası hukuka hem de İsrail ordusunun bağlayıcı emirlerine tamamen aykırıdır"
Hamas'ın "sivil halkı -özellikle kadınları ve çocukları- canlı kalkan olarak kullandığını" da ekledi.
İsrail ordusu emir ve değerlerinden sapma şüphesi uyandıran olayların, uygun durumlarda Askeri Polis Kriminal Soruşturma Birimi tarafından soruşturulacağını söyledi.
Boynundan vurulmasına rağmen hayatta kalan bir gencin bu fotoğrafı, BBC tarafından toplanan kanıtlar arasındaydı
İncelediğimiz 168 vakada en az 90 çocuğun öldüğünü biliyoruz. Gazze'nin sağlık sisteminin hasara uğraması nedeniyle, yaralarından kaçının öldüğünü belirlemek zor.
Hamas yönetimindeki sağlık bakanlığına göre, bu savaşın başlangıcından bu yana Gazze'de en az 50 bin çocuk öldürüldü veya yaralandı.
İsrail, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te gerçekleştirdiği ve yaklaşık 1.200 kişinin öldürüldüğü, 251 kişinin rehin alındığı sınır ötesi saldırısına yanıt olarak Gazze'de askeri harekât başlatmıştı.
Bu soruşturma için görüştüğümüz aileler, çocukları için adalet umutlarının olmadığını söylüyor. Bazıları cenazelerini gömemedi.
Layan ve Muhammed'in naaşları günlerce Hamid Caddesi'nde kaldı. İki hafta sonra, kısa bir ateşkes sırasında, cenazeleri komşuları tarafından gömüldü.
Ve -bir yıldan uzun bir süre sonra kendileriyle iletişime geçene kadar- aile, ölümlerinin videosu olduğundan bile habersizdi.
