"Arda yoksul bölgelerde yaşayan çoğu çocuk gibi, bir an önce meslek öğrenip çalışmak istemişti. Lise birinci sınıfta, MESEM'in yönledirdiği iş yerinde kaybettik."
BBC Türkçe'ye konuşan baba Raşit Tonbul, 14 yaşındaki oğlu Arda'yı 9 Ocak 2024'te, yağmurlu bir günde kaybettiklerini söylüyor.
Meslek Eğitim Merkezleri (MESEM) öğrencisi olan Arda, haftada bir gün okula gidiyor, diğer günlerde staj yapıyordu.
Ailenin avukatı Erdoğan İnan'a göre Arda, yaşı ve stajının niteliği gereği kullanmaması gereken bir iş makinasına sıkışarak hayatını kaybetti.
Şüpheli iş yeri yetkilisi H.Ö ise ifadesinde, stajyer öğrencilerin makine kullanmadığını, Arda'nın öğle arasında "herhangi bir talimat olmaksızın, kendi inisiyatifiyle" makine başında olduğunu savundu.
İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi (İSİG) verilerine göre, Türkiye'de her yıl 60-70 civarında çocuk işçi tarımda, sanayide, inşaatlarda ve sokaklarda çalışırken hayatını kaybediyor.
İSİG uzmanları 2013 yılından beri en az 770 çocuğun çalışırken hayatını kaybettiğini söylüyor.
İSİG'e göre Mayıs ayında ölen altı çocuğun üçü tarım, ikisi metal ve biri tekstil iş kollarında çalışıyordu.
TÜİK verilerine göre 2024 yılında 15-17 yaş arasında işgücüne katılma oranı yüzde 24,9 olarak gerçekleşti.
Buna göre yaklaşık 970 bin çocuk, kayıtlı işçi olarak çalışıyor.
Bu verilere MESEM'lerde çalışan 504 bin çocuk da eklendiğinde sayı 1,5 milyona ulaşıyor.
İSİG ise bu sayının yalnızca kayıtlı işgücünü yansıttığını, özellikle yaz aylarında çocuk işçi sayısının üç milyona çıktığını söylüyor.
BBC Türkçe'ye konuşan İSİG Genel Koordinatörü Murat Çakır, "Mevsimlik tarım işçileri tamamen kayıt dışı. Mesela Urfa'nın yerel sitelerine baktığınızda, Nisan sonundan itibaren sınıfların boşaldığına dair haberler görürüz" diyor.
"Yazın yüzbinlerce çocuğun mevsimlik tarım için göç ettiğini görüyoruz. Bir kısmı da elbette kendi bulunduğu yerde çalışan köylü çocukları, bunlar da işçiden sayılmıyor."
Çakır, MESEM öğrencileri ve mevsimlik işçiler dışında, sanayide, inşaatta ve sokaklarda çalışan çocuk sayısında da artış olduğunu söylüyor.
Ekonomik krizin de etkisiyle, 14 yaş üzerindeki çocukların artık tarımdan ziyade sanayi ve inşaata kaydığını, yani daha "kalıcı olarak işçileşmeye" başladığını gözlemliyor.
Çakır, 14 yaş üzerindeki çocuk işçi ölümlerinde tarımın halen birinci sırada olduğunu, ancak oranının giderek diğer ağır meslek kollarına kaydığını kaydediyor.
Ekonomik krizin etkisiyle çocuk işçilik arttı
İSİG verilerine göre 2024, son 12 yılda 71 çocukla en fazla çocuk işçinin hayatını kaybettiği yıl oldu.
Ankara Barosu Çocuk Hakları Merkezi Başkanı Hasan Erdoğan, BBC Türkçe'ye ekonomik krizle beraber yoksullaşmanın artmasıyla çocuk işçiliği ve ölümlerinin arttığını söylüyor.
UNİCEF'in 39 ülke arasında yaptığı araştırmaya göre, 2019-2021 arasında çocuk yoksulluğunun en yüksek olduğu ikinci ülke yüzde 33,8 ile Türkiye oldu.
EUROSTAT 2023 verilerine göre ise Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında çocukların maruz kaldığı yoksulluk ve sosyal dışlanmanın en yüksek olduğu ülke.
Eğitim-İş, artan çocuk işçi sayısının "yönetilemeyen ekonomik krizle" alakalı olduğunu savunuyor.
Sendikaya göre istatistiklerde çocuklara neden çalıştıklarına dair yöneltilen soruya en fazla "hane halkının ekonomik faaliyetlerine yardımcı olmak" cevabı veriliyor.
"Sonuçta sürekli yoksullaşan ailelerin çocuklarının eğitimini, beslenmesini, giyimini karşılayamayacak duruma gelmesi çocukların eğitim hayatından koparılmasına ve ucuz işçi olarak sömürü düzenine dahil olmasına neden olmaktadır."
'Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılıyorlar'
Arda Tonbul'un ölümüne ilişkin soruşturmada yer alan bilirkişi raporuna göre işveren asli, işçi tali kusurlu sayıldı.
BBC Türkçe'ye konuşan Tonbul'un avukatı Erdoğan İnan, dosyaya eklenen son SGK raporuna göre iş yerinin yüzde 90, Arda'nın ise yüzde 10 kusurlu bulunduğunu belirtiyor.
Murat Çakır, ilgili yasa ve mevzuatlara göre Arda'nın yaşı itibariyle çalışamayacağı bir iş makinası sebebiyle hayatını kaybettiğini söylüyor:
"Yönetmeliğe göre 15 yaşın altındaki çocuklar çok basit/yardımcı işlerde çalışabilir. Metal fabrikasında hayatını kaybeden Arda, böyle ağır ve tehlikeli bir işte nasıl çalışabilir?"
"Hem yaş sınırı aşılıyor, hem ağır işi usta değil, çırak yapıyor. Bu, bütün yasa ve yönetmeliklere aykırıdır."
'Kurallar net, uygulamada sorun var'
Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, Ocak 2024'te yaptığı açıklamada MESEM kapsamındaki öğrenci ölümleriyle ilgili "Kurallar net, ancak olaylar bize uygulamada sorun olduğunu gösteriyor. Bu durumu biz de araştırıyoruz" demişti.
Bakanlık, Şubat 2024'te yayımladığı ve illere gönderdiği yazı ile de mesleki eğitimdeki işletmelerin "iş sağlığı ve güvenliği" açısından yeniden değerlendirilmesini istedi.
Şartları uygun olmayanların sözleşmelerinin feshedilmesi gerektiği ve ve buralara öğrenci gönderilemeyeceği belirtildi.
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında iş sağlığı ve güvenliği konusundaki farkındalığa yüksek hassasiyet gösterilmesi gerektiği vurgulandı.
14 yaşındaki Arda Tonbul iş yerinde hayatını kaybetti.
Baba Raşit Tonbul, kamera kayıtlarına dayanarak oğlu hayatını kaybettiğinde başında usta olmadığını, iş makineleriyle yalnız bırakıldığını savunuyor:
"Biz çocuğumuzun o makinelere yaklaşmayacağını, sadece uzaktan uzağa çıraklık işi yapacağını sanıyorduk. Tanıkların ifadelerine göre, bu iş daha önce pek çok kez çocuklar tarafından yapılmış."
"Çocuğum çalışmaya başlamıştı ama ben huzursuzdum. Güçlü bir çocuk olmasına rağmen, eve hep çok yorgun gelirdi. Fakat yaşadığı olumsuzlukları hiç paylaşmazdı, benim en büyük korkum buydu."
İş yeri yetkilisi H.Ö ise ifadesinde, Arda'nın tamamen kendi inisiyatifi ile hareket ettiğini savundu:
"Kesinlikle hiçbir stajyer öğrenci makineleri kullanmıyordu, kullandırtmıyorduk. Arda kimsenin olmadığı sırada ve alanda tamamen kendi inisiyatifiyle, herhangi bir görevi ve bu yönde talimat olmadığı halde büküm makinesi ile uğraşmaya başlamış."
"Stajyer öğrencilere staja başlamadan önce iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli tüm eğitimler verilmektedir ve Arda Tonbul'a da bu eğitimler verilmişti."
Arda Tonbul'un davasının son duruşması 17 Haziran'da Bakırköy 53. İş Mahkemesi'nde görülecek.
Tonbul, "Yıllar geçse de bu acı taze kalacak" diyerek, davanın takipçisi olacaklarını söylüyor.
