Anbarasan Ethirajan
BBC Güney Asya Bölge Editörü
Ezeli rakipler Hindistan ve Pakistan arasında bu ay dört gün süren çatışma ateşkesle ve her iki tarafın da zafer ilan etmesiyle sona erdi. Ancak şimdi Çin'in savunma sanayisinin de beklenmedik bir galip olabileceği görülüyor.
Son çatışmalar, 22 Nisan'da Pahalgam'da çoğu turist 26 kişinin militanlar tarafından öldürülmesine misilleme olarak Hindistan'ın 7 Mayıs'ta Pakistan içindeki "terör altyapısı" olarak adlandırdığı yerlere saldırılara girişmesiyle başladı.
Kurbanların bir çoğu Hindistan yönetimindeki Keşmir'deki vadide eşlerinin ve aile üyelerinin gözleri önünde öldürüldü. Delhi yönetimi, İslamabad'ı katliama karışan militan grupları desteklemekle suçlarken, Pakistan bunu reddetti.
Hindistan'ın "Sindoor Operasyonu" adını verdiği misillemenin ardından her iki taraf da insansız hava araçları, füzeler ve savaş uçaklarının kullanıldığı saldırılara girişti.
Hindistan'ın Fransız ve Rus yapımı jetlerini kullandığı, Pakistan'ın ise İslamabad'ın Pekin ile ortak ürettiği J-10 ve J-17 uçaklarını kullandığı bildirildi. Her iki taraf da jetlerinin sınırı geçmediğini ve birbirlerine uzaktan füze ateşlediklerini söylüyor.
İslamabad, savaş uçaklarının, aralarında yeni satın alınan Fransız yapımı Rafale savaş uçaklarının da bulunduğu en az altı Hint uçağını düşürdüğünü iddia ediyor. Delhi bu iddialara yanıt vermedi.
Hindistan Hava Kuvvetleri'nden (IAF) Mareşal AK Bharti geçen hafta bir muhabirin bu iddialarla ilgili sorusu üzerine "Kayıplar savaşın bir parçasıdır" dedi. Mareşal Bharti, Pakistan'ın Hint jetlerini düşürdüğü yönündeki iddia hakkında yorum yapmayı reddetti.
"Seçtiğimiz hedeflere ulaştık ve tüm pilotlarımız da evlerine döndü" diye de ekledi.
Hindistan, Pakistan'da bulunan yasaklı Leşker-i Tayyibe ve Ceyş-i Muhammed örgütlerinin merkezlerini hedef alırken en az "100 teröristi" öldürdüğünü açıkladı.
Hava savaşında gerçekte ne olduğuna dair net bir açıklama yok.
Bazı medya kuruluşları aynı saatlerde Pencap eyaletinde ve Hindistan yönetimindeki Keşmir'de uçakların düştüğünü bildirmiş ancak Hindistan hükümeti bu haberlere tepki vermemişti.
Reuters haber ajansının Amerikalı yetkililere dayandırdığı bir haberde Pakistan'ın Çin yapımı J-10 uçaklarını Hint savaş uçaklarına karşı havadan havaya füzeler fırlatmak için kullanmış olabileceği belirtildi.
Pakistan'ın savaş durumunda büyük ölçüde Çin yapımı silah sistemlerine dayanarak zafer kazandığını iddia etmesi, bazı uzmanlar tarafından Pekin'in savunma sanayisi adına bir kazanım olarak görülse de bu iddiaya katılmayanlar da var.
Bazı uzmanlar bunu Çin silah endüstrisi için bir "DeepSeek anı" olarak adlandırdı. Çinli yapay zeka şirketinin uygun maliyetli teknolojisiyle ABD devlerini sarstığı bu yılın Ocak ayına atıfta bulunuldu.
Çin Halk Kurtuluş Ordusu'ndan emekli kıdemli albay Zhou Bo BBC'ye yaptığı açıklamada, "Hava savaşı Çin silah endüstrisi için büyük bir reklam oldu. Şimdiye dek Çin'in silah sistemlerini bir savaş durumunda test etme fırsatı olmadı" dedi.
Zhou Bo, hava düellosunun sonucunun "Çin'in rakipsiz bazı sistemlere sahip olduğunu" gösterdiğini söyledi.
J-10 gibi savaş uçakları üreten Çinli Avic Chengdu Aircraft şirketinin hisseleri, savaş uçağının Hindistan-Pakistan çatışmasındaki performansının görülmesinden sonra geçen hafta %40'a varan oranda artış gösterdi.
Ancak bazı diğer uzmanlar Çin silah sistemlerinin üstünlüğünü ilan etmek için henüz çok erken olduğunu düşünüyor.
Londra'daki King's College'dan Profesör Walter Ladwig, Çin jetlerinin başta Rafale olmak üzere Hindistan Hava Kuvvetleri (IAF) uçaklarına gerçekten üstünlük sağlayıp sağlamadığının henüz belirlenmediğini söyledi.
Ladwig "Standart bir askeri doktrinde, yer hedeflerini vurmadan önce düşmanın hava savunmasını bastırır ve hava üstünlüğü elde edersiniz. Bunun yerine, IAF'ın görevinin Pakistan ordusunun misillemesini provoke etmemek olduğu açıkça görülüyor" dedi.
Ladwig, Hint pilotlara Pakistan hava savunmasının tamamının teyakkuzda olmasına ve jetlerinin zaten gökyüzünde olmasına rağmen uçuş talimatı verildiğini düşünüyor. IAF görevin ayrıntıları ya da hava operasyonları stratejisi hakkında bilgi vermedi.
Pekin, J-10'un Rafale de dahil olmak üzere Hint savaş uçaklarını düşürdüğüne dair haberler hakkında da herhangi bir yorum yapmadı. Ancak J-10'un Batılı bir silah sistemini düşürdüğüne dair doğrulanmamış haberler Çin sosyal medyasında sevinç ve zafer coşkusuna yol açtı.
Verona'daki Uluslararası Güvenlik Çalışmaları Ekibi'nde Çin araştırmacısı olan Carlotta Rinaudo, Çin sosyal medyasının milliyetçi mesajlarla dolup taştığını, ancak eldeki bilgilerle bir sonuca varmanın zor olduğunu söyledi.
Rinaudo "Şu anda algı gerçeklikten çok daha önemli. Olaya bu şekilde bakarsak, asıl kazanan gerçekten Çin olur" dedi.
Çin için Pakistan stratejik ve ekonomik bir müttefik. Çin-Pakistan Ekonomik koridorunun bir parçası olarak Pakistan'da altyapı inşatlarına 50 milyar dolardan fazla yatırım yapıyor.
Dolayısıyla, zayıf bir Pakistan Çin'in çıkarına değil.
Pakistan tarafından kullanılan Çin yapımı savaş uçakları, son olaylarda ilk gerçek çatışmalarına girdi.
Pakistanlı güvenlik analisti İmtiyaz Gul, Çin'in son Hindistan-Pakistan çatışmasında kritik bir fark yarattığını söylüyor.
Gul "Bu durum Hintli planlamacıları tamamen şaşırttı. Muhtemelen Pakistan ve Çin arasındaki modern savaştaki işbirliğinin derinliğini öngöremediler" dedi.
Uzmanlar, Çin jetlerinin gerçek bir savaş durumundaki performansının Batılı başkentlerde dikkatle analiz edildiğini, çünkü bunun küresel silah ticareti üzerinde zincirleme bir etkisi olacağını söylüyor. ABD dünyanın en büyük silah ihracatçısı, Çin ise dördüncü sırada yer alıyor.
Çin çoğunlukla Myanmar ve Pakistan gibi gelişmekte olan ülkelere silah satıyor. Daha önce Çin silah sistemleri kalitesizlikleri ve teknik sorunları nedeniyle eleştirilmişti.
Raporlara göre Myanmar ordusu, 2022'de Çin ve Pakistan tarafından ortaklaşa üretilen JF-17 savaş uçaklarından bazılarını teknik arızalar nedeniyle yere indirdi.
Nijerya ordusu Çin yapımı F-7 savaş uçaklarıyla ilgili çeşitli teknik sorunlar olduğunu bildirdi.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da Hindistan'ın Pakistan'a ilk kez uçak kaybetmediği gerçeği.
2019'da, Hindistan'ın Pakistan'daki şüpheli "terör hedeflerine" yönelik benzer hava saldırılarının ardından iki taraf arasında yaşanan kısa süreli bir hava muharebesi sırasında, Rus yapımı bir MiG-21 jeti Pakistan toprakları içinde düşürülmüş ve pilot yakalanmıştı. Pilot birkaç gün sonra serbest bırakıldı.
Hindistan ise pilotun, aralarında ABD yapımı bir F-16'nın da bulunduğu Pakistan savaş uçağını başarıyla düşürdükten sonra uçaktan kendisini fırlattığını söyledi. Pakistan bu iddiayı reddetti.
Geçen hafta Hint jetlerinin düşürüldüğüne dair haberlere rağmen, Ladwig gibi uzmanlar Hindistan'ın 10 Mayıs sabahı erken saatlerde Pakistan içinde "etkileyici genişlikte hedefleri" vurabildiğini ve bu gerçeğin uluslararası medya tarafından büyük ölçüde fark edilmediğini savunuyor.
Hindistan ordusu eşgüdümlü bir saldırıyla aralarında Rawalpindi dışındaki stratejik Nur Khan hava üssünün de bulunduğu ülke genelindeki 11 Pakistan hava üssüne füze fırlattığını açıkladı.
En uzak hedeflerden biri, güneydeki Karaçi şehrine 140 km (86 mil) uzaklıktaki Bholari'deydi.
Ladwig, IAF'ın bu kez standart prosedürlerle hareket ettiğini, önce Pakistan hava savunma ve radar sistemlerine saldırdığını ve ardından yer hedeflerine odaklandığını söyledi.
Pakistanlıların Çin tarafından sağlanan HQ 9 hava savunma sistemini kullanmasına rağmen, Hint jetleri bir dizi füze ve insansız hava aracı kullandı.
"Görünüşe göre saldırılar oldukça hassas ve hedefe yönelikti. Kraterler pistlerin ortasındaydı, tam da ideal noktadaydı. Eğer daha uzun süreli bir çatışma olsaydı, Pakistan Hava Kuvvetleri'nin bu tesisleri tekrar çalışır hale getirmesi ne kadar zaman alırdı, bilemiyorum."
Bununla birlikte, Hindistan ordusunun görev brifinginin ayrıntılarına girmeyi reddederek "algı savaşını kaybettiğini" söyledi.
26 sivilin öldürüldüğü Pahalgam saldırısının yaşandığı yer.
Hindistan'ın saldırılarına karşılık olarak Pakistan, Hindistan'ın birkaç ileri hava üssüne füze ve hava saldırıları düzenlediğini açıkladı. Fakat Delhi saldırıların ekipman ve personele zarar vermediğini söyledi.
Durumun kontrolden çıkmaya başladığını fark eden ABD ve müttefikleri müdahale ederek çatışmaları durdurmaları için her iki ülkeye de baskı yaptı.
Ancak uzmanlar Hindistan için tüm bu yaşananların bir uyanış çağrısı olduğunu söylüyor.
Pekin son Hindistan-Pakistan çatışmasının ayrıntıları hakkında yorum yapmayabilir, ancak silah sistemlerinin hızla Batı'yı yakaladığını göstermeye hevesli.
Delhi, Çin'in Pakistan'a tedarik ettiği jetlerin daha önceki modellerden olduğunun farkında. Pekin radarlardan kaçabilen daha gelişmiş J-20 hayalet savaş uçaklarını çoktan envanterine aldı.
Hindistan ve Çin'in Himalayalar boyunca uzun süredir devam eden bir sınır anlaşmazlığı var ve 1962'de Hindistan'ın yenilgisiyle sonuçlanan kısa bir sınır savaşı yaşandı. Haziran 2020'de de Ladakh'ta kısa süreli bir sınır çatışması meydana geldi.
Uzmanlar Hindistan'ın kendi savunma sanayisine yatırımları hızlandırması ve uluslararası alımları hızlandırması gerektiğinin farkında olduğunu söylüyor.
Şimdilik, Çin'in savunma sanayii, uçaklarından birinin Hindistan-Pakistan çatışmasında başarılı olduğu iddialarının ardından ilgi odağı olmanın tadını çıkarıyor gibi görünüyor.
Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalan
