İsrail’le savaşın ardından İran, güvenlik gerekçesiyle interneti neredeyse tamamen kesti. Kısıtlamalar savaşın ardından aylar geçmesine rağmen hâlâ sürüyor. GPS sinyalleri bozuk, VPN’ler izleniyor, Starlink yasak. Milyonlarca İranlı iletişim ve ticarette zorluk yaşıyor
Haziran ayında İsrail’le yaşanan 12 günlük savaş boyunca İran, halkına yönelik neredeyse tam bir internet karartması uyguladı ve bunun İsrail’in sızmalarını önlemek için gerekli bir güvenlik önlemi olduğunu savundu.
Yetkililer teknik olarak karartmayı kaldırmış olsa da, internet aktivistleri, teknoloji girişimcileri ve insan hakları gözlemcileri savaş dönemindeki bu kısıtlamaların fiilen hâlâ sürdüğünü, birçok İranlının hâlâ karanlıkta kaldığını söylüyor.
Uzmanlar; internet hızlarının yavaşlatıldığını, çevrimiçi trafiğin kısıtlandığını ve coğrafi konum hizmetlerinin yani GPS’in engellendiğini belirtiyor. Starlink gibi uydu internet araçlarının kullanımı, bu engelleri aşma potansiyeli taşıdığı için suç sayılıyor.
Kısmi kapanma, İranlıların birbirleriyle ve dış dünyayla iletişim kurmasını zorlaştırdı. Üstelik Birleşmiş Milletler’in yakın zamanda nükleer programı nedeniyle İran’a yeniden yaptırım uygulaması, ülkenin uluslararası izolasyonunu daha da derinleştirdi.
İnternet kısıtlamaları sıradan İranlılar için ciddi sonuçlar doğurdu. Savaştan bu yana, yön bulmak, taksi çağırmak ya da çevrimiçi alışveriş yapmak gibi basit işler bile saatler süren bir çileye dönüştü.
71 yaşındaki iş insanı Abbas, Karac kentinde bir arkadaşının evini bulmaya çalışırken telefonundaki çevrimiçi yönlendirmelerden vazgeçmek zorunda kaldı.
“Durmadan daireler çizerek dolaştım” diyen Abbas, “Yalnız değilim, herkes kaybolmuş durumda” şeklinde konuştu.
İran İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı yetkilileri, internet kısıtlamaları hakkında yorum taleplerine yanıt vermedi. Ancak Devrim Muhafızları’yla bağlantılı Tasnim haber ajansında yayımlanan bir haziran tarihli yazıda, “Savaş zamanında internet kısıtlamaları düşmana karşı savunma için gereklidir” ifadesi yer aldı.
Bilgi Bakanı Sattar Haşemi, GPS sinyallerinin bilerek karıştırıldığını açıkça kabul etti ve bunun İsrail’in İran üzerinde drone uçurmasını engellemek için yapıldığını söyledi. Yetkililer ayrıca devlet medyasına, internet kontrollerinin İsrail dezenformasyonunu ve siber saldırılarını önlemek için gerekli olduğunu belirtti.
ABD merkezli Miaan Group adlı Orta Doğu odaklı insan hakları kuruluşunun dijital güvenlik direktörü Emir Reşidi’ye göre, interneti kısıtlamanın İsrail istihbaratı üzerinde sınırlı bir etkisi olacak. Çünkü İran zaten derin biçimde İsrail ajanları tarafından sızılmış durumda.
İsrail, haziran ayındaki kısa savaş sırasında İran’daki istihbarat gücünü açıkça gösterdi; birçok üst düzey general ve nükleer bilim insanını evlerinde öldürdü, hava savunma sistemlerini devre dışı bıraktı ve ülke lideri Ayetullah Ali Hamaney’i saklanmaya zorladı.
İran İslam Cumhuriyeti, 2005’ten bu yana interneti kısmen sansürlüyor. Facebook ve Instagram gibi sosyal medya platformları ülke genelinde engelli. Ayrıca geçmişte, geniş çaplı hükümet karşıtı protestolar sırasında internet erişimini geçici olarak kesmişti.
İsrail’in haziranda İran’daki nükleer ve askeri tesislere saldırmasının ardından, İranlı yetkililer kamuya açık web sitelerine ve mesajlaşma platformlarına erişimi tamamen kesti. Devlet onaylı ağlar dışında kalan tüm bağlantılar kapatıldı. İnternet üzerinden yapılan aramalar ve uluslararası telefon görüşmeleri engellendi, yurtdışındaki yakınlara ulaşmak neredeyse imkânsız hâle geldi.
Dijital hak savunucuları, son karartmanın kapsamının geniş ve süresiz göründüğünü, savaş sonrasında İranlı yetkililerde açık internet erişimine karşı artan bir tedirginlik işareti olduğunu söylüyor.
Hazirandaki çatışmalar sonrasında ortaya çıkan bilgilere göre, İsrail, İranlı liderlerin ve nükleer bilim insanlarının korumalarını cep telefonları ve çevrimiçi araçlarla takip etmişti. İran içindeki ve dışındaki internet aktivistleri, yetkililerin bu güvenlik gerekçelerini, hükümeti eleştirmenin tek alanı hâline gelen internet üzerindeki görece özgürlükleri kısmak için kullandığını savunuyor.
Bu son karartma, İran’a uzun süredir arzuladığı bir fırsat sundu: Çin benzeri bir “ulusal internet modeli”ne geçiş. Böylece mesajlaşmadan alışverişe kadar her alanda uluslararası uygulamaların yerini yerel sürümler aldı.
WhatsApp, geçmişte İran’da geçici olarak yasaklanmıştı, ancak vatandaşlar genellikle VPN’ler sayesinde bu kısıtlamaları aşabiliyordu.
Miaan’dan Reşidi’ye göre, haziran ayındaki çatışmalar sırasında internet ağır şekilde kısıtlandığında WhatsApp tamamen engellendi ve birçok VPN erişilemez hâle geldi. Bu da İranlıları, uzun süredir gözetim endişesiyle uzak durdukları yerel mesajlaşma uygulaması Bale gibi platformlara yönelmeye zorladı.
Toronto merkezli ASL19 adlı VPN yazılımı şirketinin direktörü Feridun Başar, “İran’ın onlarca yıldır amacı, halkı mümkün olduğunca yerel ağa hapsetmekti” dedi.
Savaştan sonra VPN kullanımı büyük ölçüde geri geldi, ancak çoğu artık yerli üretim platformlar. Uzmanlara göre bu platformlar, yetkililer tarafından izlenmeye açık olabilir.
VPN kullanımı o kadar yaygındı ki, İranlılar resmi yasağa rağmen Instagram’ın en yoğun kullanıcıları arasındaydı. Üstelik Ayetullah Hamaney de dahil olmak üzere üst düzey yetkililer, hâlâ X (eski Twitter) gibi yasaklı platformlarda açıklamalar yayınlıyor.
Ancak son baskının boyutu, birçok İranlının kısıtlamaları aşma isteğini kırdı.
Tahran merkezli teknoloji girişimcisi Said Suzengar, “Eskiden internet erişimi için birçok aracımız vardı, ama artık çoğu kesildi. Ben teknoloji uzmanıyım, şu anda bile bağlantı kurmakta büyük zorluk çekiyorum” dedi.
Sansür, ülkenin ağır ekonomik kriz yaşadığı bir dönemde İranlı işletmelere de zarar verdi.
Bir gıda dağıtım şirketinin bilişim departmanında çalışan 38 yaşındaki Emir Hüseyin, bazı çalışanların stokları çevrimiçi sistemler yerine elle kontrol etmek zorunda kaldığını söyledi.
Ağustos ayında 100 şirket, hükümete internet kısıtlamalarının kaldırılması çağrısı yapan bir mektup imzaladı. Buna yanıt olarak İranlı yetkililer, “katmanlı internet” adlı bir yasa çıkardı. Buna göre işletmeler, akademisyenler ve gazeteciler genel kullanıcılardan daha hızlı internete erişebilecek. Ancak halkın tepkisinden çekinen hükümet, sistemi yavaş yavaş devreye sokuyor.
Miaan’dan siber güvenlik uzmanı Reşidi, bu tür önlemlerin İranlıların özgür internete erişimini aşamalı olarak aşındırdığını söyledi ve ekledi: “Her kesintide kısıtlamalar daha da kötüleşiyor. Bu artık yeni normal”
© 2025 The New York Times Company
