Abdel Moneim Halawa
BBC Arapça
Birçok kişi, umutla çaresizlik arasında, bilinçleri tamamen kapalı bir şekilde, bilinmeyen bir dünyada uyku halinde bulunuyor. Sevdikleri etraflarında bekleyip, herhangi bir iyileşme ya da bilincin geri dönmesine dair işaretler bekliyor. Fakat bu bekleyiş yıllarca sürüp, ölümle sonuçlanabiliyor.
Suudi Prensi El Velid bin Halid Talal, 19 Temmuz'daki ölümüne kadar 20 yıl komada kaldı. Prensin durumu bir ilk ya da ve tarihte kayıtlara geçen en uzun süreli koma değildi. Çeşitli nedenlerle başlayan daha şaşırtıcı koma vakaları da oldu. Bazıları komadan uyanırken, bazıları da koma uykusuna devam etti.
Tarihteki en uzun ve ilginç koma vakalarına geçmeden önce, komanın tam olarak ne olduğunu, normal uykuya benzeyip benzemediğini açıklamak gerekiyor.
Koma hali derin bir uyku mu?
Koma ve uyku insanların her ikisinde de bilinçlerini yitirmesi anlamında benziyor. Ancak bilincin ne ölçüde kaybedildiği ve insanların bu halde ne kadar zaman geçireceği değişiyor. Her ikisinde de normal nefes alınıyor ve kalp atışı devam ediyor.
Tıbbi tanıma göre koma insan beyninin hiçbir dış uyarana tepki vermediği, bilincin tamamen kaybolduğu bir durum. Beynin bilinç, farkındalık ve kişilik gibi unsurlardan sorumlu alanlarının hasar alması sonucu oluşuyor. Sebebi ya beyin kanaması ya da kaza ve hastalıklar olabiliyor.
Eski İsrail Başbakanı Ariel Şaron'un komadaki halini betimleyen yapay zekayla üretilmiş bir fotoğraf.
Normal uykuda dış uyarıcılara karşı tepki verebiliyoruz. Uykunun amacı dinlenmek ve yeniden enerji kazanmak. Ayrıca insanların fizyolojik bir ihtiyacı.
Komadaki bir insan ise anlamlı tepkiler veremiyor, gözleriyle herhangi bir şeyi takip edemiyor ya da seslere tepki veremiyor. Herhangi bir duygusal tepki de sergileyemiyorlar.
Dört haftadan fazla sürenlere uzun koma deniliyor. 12 aydan uzun sürenlere de kalıcı koma deniyor. Kalıcı komadan çıkmak çok zor ama imkansız da değil.
Şuur kaybına yol açan bir başka hale de beyin ölümü deniliyor. Bu tür vakalarda beyin öyle fazla hasar almış oluyor ki, tek başlarına nefes alamıyorlar ve solunum cihazlarına bağlanmaları gerekiyor.
Fakat Amerikalı doktorlara göre insanlar komadayken yaşamsal fonksiyonları yerine getirebiliyor. Buna gebelik de dahil. 2019'da ABD'nin Arizona eyaletinde polis 10 yıldır komada kalan bir kadının hamile kaldığını ve bebeğin sağlıklı doğduğunu açıklamışlardı.
Polis bakımevindeki tüm erkek personelin DNA'larını toplamıştı.
Portekiz'de de 2019'da hamileyken astım nöbeti yüzünden komaya giren bir kadın, 32 haftalık gebelik sürecinden sonra Salvador adı verilen bir bebek dünyaya getirmişti.
Tarihteki en uzun koma
Mayıs 2005'te çekilen fotoğrafta Edwarda O'Bara, o zaman 77 yaşında olan annesi Kay O'Bara ile birlikte.
Guiness Rekorlar Kitabına göre tarihte kayıtlara geçen en uzun süreli komada kalan insan "Pamuk Prenses" diye de bilinen Amerikalı aktris Edwarda O'Bara. O'Bara 1953'te doğdu ve 42 yıl komada kaldı. Ailesi umudunu hiç kaybetmese de 2012'de, 59 yaşındayken yaşamını yitirdi.
Tıbbi kayıtlara göre O'Bara 1970'te lise öğrencisiyken şeker komasına girdi.
Annesi Carrie umudunu hiç kaybetmedi ve tedaviye son verilmesi girişimlerini reddetti. 2008'de, 80 yaşında ölene dek kızının başucunda bekledi. Daha sonra bekleyişi kız kardeşi Coleen sürdürdü.
Uyuyan güzel
Elaine Esposito ya da "Uyuyan Güzel" altı yaşındayken apandisit ameliyatı için hastaneye yattı ve 37 yıl komada kaldıktan sonra öldü.
Yine yıllarca süren komadan sonra ölümle sonuçlanan başlıca vakalardan biri de Elaine Esposito.
"Uyuyan güzel" takma adı verilen Esposito 3 Aralık 1934'te doğdu. Bir gün, altı yaşındayken apandisit ağrısından şikayet etti ve 1941'de ameliyat için hastaneye yatırıldı. Hiç uyanmadı ve 37 yıl komada kaldı. Ölümü 25 Kasım 1978'de resmen duyuruldu.
Komaya girip, sonunda ölen en meşhur insanlardan biri de eski İsrail Başbakanı Ariel Şaron oldu. Şaron sekiz yıl komada kaldıktan sonra, 85 yaşındayken öldü.
Şaron ilk olarak hafif bir felç geçirmiş ve 18 Aralık 2005'te hastaneye yatırılmıştı. Hızla iyileşti ama 4 Aralık 2006'da ağır bir inme geçirince, komaya girdi.
Çocukları Şaron'u tıbbi ekipmanla hayatta tuttu ama herhangi bir iyileşme işareti göstermedi.
2010'da Şaron'un yattığı hastanenin başhekimi, bir daha asla bilincini kazanamayacağını, beyninin greyfurt kadar kaldığını ve bir çok kısmının da sıvılaştığını belirtti. 11 Aralık 2014'te resmen öldüğü açıklandı.
Amerikalı milyoner Sony von Bulow Eylül 1931'de doğdu ve Aralık 1980'den, 6 Aralık 2008'e dek, yaklaşık 28 yıl komada kaldı.
Ölümle sonuçlanan en garip koma vakalarından biri de Terry Wallis'inkiydi. Temmuz 1984'teki bir trafik kazasından sonra 20 yıl boyunca komada kaldı. 12 Haziran 2003'te komadan uyandı ve aynı gün öldü.
Liverpool taraftarı İngiliz genç Anthony Bland 15 Nisan 1989'daki Hillsborough faciasının kurbanlarından biriydi. Faciada 95 taraftar ezilerek can vermişti. Olay sırasında 17 yaşında olan Bland ağır bir beyin hasarı almıştı. 3 Mart 1993'e kadar solunum cihazıyla hayatta tutuldu.
Kazalar ve hastalıklar dışında, bazı kötü alışkanlıklar da komaya neden olabiliyor. Amerikalı Karen Ann Quinlan 10 yıl komada kaldı.
14 Nisan 1975'te arkadaşlarıyla çıktığı gece gezmesinde alkol ve sakinleştirici haplar aldı. Daha sonra 21 yaşındaki genç komaya girdi. Aslında anne ve babası beş ay sonra kızlarının fişinin çekilmesini istemişti fakat doktorlar hayatta tutulmasında ısrar etti. On yıl sonra, 11 Haziran 1985'te akciğer yetmezliğinden öldü.
Komaların bir nedeni de ateşli silah yaralanmaları. Amerikalı polis memuru Gary Dockery, 17 Eylül 1988'de sarhoş bir adam tarafından vuruldu. Sekiz yıl komada kaldı. Ancak 1996'da ameliyat edildikten sonra birden uyandı ve hiç durmadan konuşmaya başladı. Fakat mucize uzun sürmedi ve 18 saat sonra öldü.
Hillsborough faciasında yaralanan Liverpool taraftarı Anthony Bland beş yıl komada kaldı.
Ölüm hep komanın kaçınılmaz sonucu değil. Komaya girip, komadan çıkıp iyileştikten sonra birkaç yıl daha yaşayan insanlar var. En uzun süre komada kalıp, uyanan kişi Amerikalı Leonard Lowy oldu. Uyku hastalığı olan 1939 doğumlu Lowy 1939'dan 1969'a dek komada kaldı. Dr. Oliver Sacks, Lowy ve İspanyol Gribi nedeniyle komaya giren birçok diğer hastayı levodopa adlı bir ilacı kullanarak yaşama döndürdü.
Bir başka uzun süre komada kalıp, uyanan isimse Kanadalı Annie Shapiro. 1913 doğumlu Shapiro, 1973'te işlettiği butikte birden felç geçirdi ve 29 yıl boyunca komada kaldı. 1992'de komadan uyanıp, 2003'teki ölümüne dek 11 yıl daha yaşadı. Hikayesi 1998 yapımı "Forever Love" adlı filme ilham verdi.
Bilinmeyenden geri dönüş
27 yıl kaldığı komadan sonra uyanan Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı Münire Abdullah tekerlekli sandalyede yaşıyor.
Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı Münire Abdullah 1991'de geçirdiği trafik kazasından sonra 27 yıl komada kaldı. Sonunda 2018'de birden uyandı ve hala hayatta.
Amerikalı Terry Wallis 19 yıl komada kaldı. 1984'te geçirdiği kazada başından yaralanmıştı. 2003'te uyandı ve 2022'de öldü.
Hastalığı ve iyileşmesi sürecinde beynin kendi kendini tedavi etme yeteneği konusunda derinlemesine tıbbi araştırmalara konu oldu.
19 yıl komada kalıp, uyanan Amerikalı Terry Wallis tıbbi araştırmalara konu oldu.
Thomas Hill'in hikayesi ise 2010'daki intihar girişimiyle başladı. Girişim başarısız olsa da 12 yıl boyunca komada kaldı ve 2022'de uyandı. 1988 doğumlu Hill hala yaşıyor.
1961 doğumlu Amerikalı itfaiyeci Donald Herbert 1961'de doğdu ve 1996'da yanan bir binanın üzerine çökmesi sonucu komaya girdi. 2005'te komadan uyandı, arkadaşları ve ailesiyle konuşabiliyordu. Bir sonraki yıl, 44 yaşındayken zatürreden öldü.
Polonyalı demiryolu işçisi Jan Grzybski iş kazası geçirip dört yıllık bir komaya girdi. 1991'de uyandı ve 2008'deki ölümüne dek yaşamına devam etti.
1970 doğumlu Amerikalı Wanda Palmer, Haziran 2020'de bilinmeyen bir saldırganın dövmesi sonucu komaya girdi. İki yıl komada kaldı ve uyandığında saldırganın kardeşi Daniel olduğunu öğrendi. Daniel tutuklandı ve birkaç gün sonra hapishanede öldü. Wanda ise hala hayatta.
