Alexander Freund
Deutsche Welle
Nobel Ödülü hala bilim alanında en yüksek ödül olarak kabul edilmektedir. Albert Einstein'ın İzafiyet Teorisi'nin reddedildiğini, Nobel madalyalarının milyon dolarlara açık artırmaya çıktığını veya ödüllü bazı buluşların sonradan geçersiz sayıldığını biliyor muydunuz?
1. Curie Hanedanı: Bilimin Nobel Ailesi
Marie Curie, 1903’te Fizik ve 1911'de Kimya olmak üzere iki farklı doğa biliminde Nobel Ödülü kazanan tek kişi. İlk ödülünü eşi Pierre Curie ile paylaşan Curie, radyoaktivite üzerine yaptığı öncü çalışmalar ve yeni elementlerin keşfiyle bilime büyük katkı sağladı.
Kızı Irène Joliot-Curie ise annesinin izinden giderek 1935'te eşi Frédéric ile birlikte Kimya dalında Nobel Ödülü aldı. Çift, laboratuvarda yapay radyoaktiviteyi, yani yapay radyoaktif izotop üretimini keşfetti.
Böylece Curie Ailesi iki kuşak boyunca toplam beş Nobel Ödülü kazanarak bilimin en ünlü hanedanlarından biri haline geldi.
2. Bir sözün değeri: Mileva Marić ve Albert Einstein
Albert Einstein, 1919'daki boşanma anlaşmasında, henüz Nobel Ödülü kazanmamış olmasına rağmen ileride kazanacağı ödülün tüm para ödülünü eşi Mileva Marić'e vereceğine söz verdi.
Einstein 1921'de Nobel Ödülü'nü kazandığında bu sözünü tuttu ve ödül parasını Marić'e devrederek, onun ve çocuklarının maddi güvenliğini sağladı.
3. Einstein paradoksu: İzafiyet Teorisine ödül yok
Nobel Komitesi, Einstein'ın İzafiyet Teorisi'ni uzun süre "fazla teorik ve spekülatif" bulduğu için reddetti ve yalnızca deneysel olarak kanıtlanabilen çalışmalara öncelik verdi.
Bilim dünyasından gelen yoğun baskı üzerine Einstein, 1921 Nobel Ödülü'nü kazandı; ancak bu ödülü izafiyet teorisiyle değil, ölçülebilir ve doğrulanabilir olan fotoelektrik etki teorisiyle aldı.
Nobel Komitesi'nin ödülün gerekçesini açıkladığı ödül töreninde bile Einstein'ın yerçekimi yasası ve bunun doğa güçleriyle ilişkisi hakkındaki temel teorisinden bahsetmekten kaçındılar. Bu teoriyi reddetmeye devam ettiler. Buna rağmen izafiyet teorisi, günümüzde hâlâ bilim insanlarının doğayı anlama biçimini derinden şekillendiriyor.
4. Matematik neden yok? Nobel'in "kıskançlık" efsanesi
Yaygın bir efsaneye göre Alfred Nobel, karısının bir matematikçiyle ilişkisi olduğu için matematik dalında ödül koymadı. Ancak bu hikâye doğru değildir, çünkü Nobel hiçbir zaman evlenmedi.
Asıl nedenin, Nobel'in matematiği insanlığa doğrudan "yararlı" bir alan olarak görmediği ve bu nedenle vakfından bilinçli olarak dışarıda bıraktığı düşünülmektedir.
Nobel Ödülleri ilk kez 1901 yılında verildi ve o zamandan bu yana matematik dalında, hatta son yıllarda bilgisayar bilimi için bile, neden bir Nobel Ödülü bulunmadığı hâlâ merak ediliyor.
5. Erkeklerin ödülü: Göz ardı edilen kadın bilim insanları
Nükleer fisyonun keşfinde kilit rol oynayan Lise Meitner, Nobel Ödülü'nü alamadı; ödül yalnızca kimyager Otto Hahn'a verildi. Meitner 48 kez aday gösterilmesine rağmen hiçbir zaman kazanamadı.
Benzer bir durum, pulsarların keşfini yapan Jocelyn Bell Burnell'in da başına geldi. Onun keşfi Nobel ile ödüllendirildi, ancak ödül Bell Burnell'e değil, doktora danışmanı Antony Hewish ve Martin Ryle'a verildi.
Bell Burnell'in belirleyici katkısı uluslararası alanda takdir edildi, ancak Nobel Komitesi tarafından görmezden gelindi.
Burnell ve Meitner'in yaşadıkları, kadınların bilim dünyasında karşılaştıkları yapısal eşitsizliklerin en çarpıcı örnekleri arasında yer alıyor.
6. Milyonluk madalyalar: Ödüller açık artırmada
Nobel madalyaları, bilimin çok ötesinde, birçok insan için özel bir değere sahip. Francis Crick'in Nobel madalyası, ölümünden sonra 2013 yılında mirasçıları tarafından vergi borçlarını ödemek amacıyla açık artırmaya çıkarıldı ve 2 milyon dolardan (bugün yaklaşık 1,7 milyon avro) fazla bir filyata satıldı.
Crick, 1962 yılında DNA'nın yapısını keşfettiği için James Watson ve Maurice Wilkins ile birlikte bu madalyayı almıştı. Bu olay, bilim tarihinde sıkça görmezden gelinen kadın araştırmacılardan biri olan Rosalind Franklin'e işaret ediyor.
Rosalind Franklin, DNA'nın çift sarmal yapısının çözülmesine büyük katkı sağlamıştı ancak 1958 yılında, 37 yaşındayken yumurtalık kanserinden hayatını kaybetti. Erkek meslektaşları, özellikle Wilkins, Franklin'le aralarındaki gergin ilişki nedeniyle, 1962'de Nobel ödülü aldıklarında ya da sonrasında onun katkısını anmadılar.
2014 yılında James Watson da kendi Nobel madalyasını yaklaşık 4,8 milyon dolara açık artırmada sattı; madalyayı satın alan kişi daha sonra ödülü Watson'a geri verdi.
7. Etik olmayan bilim: Yanlış keşifler ve tartışmalı ödüller
Nobel Ödülü, bilimsel bulguların daha sonra yanlış olduğu kanıtlansa bile, hiçbir zaman resmi olarak iptal edilmemiştir.
Örneğin, 1926'da Nobel Tıp Ödülü'nü alan Danimarkalı doktor Johannes Fibiger, kansere parazitlerin neden olduğunu ileri sürmüş, ancak bu teori daha sonra çürütülmüştür.
Antonio Egas Moniz, ruhsal hastalıkları tedavi etmek amacıyla beynin ön lobundaki sinirlerin kesilmesini içeren lobotomi yöntemini geliştirdiği için 1949 yılında Tıp Ödülü'ne layık görüldü. Ancak lobotomi, günümüzde artık etkisiz ve zararlı bir yöntem olarak kabul ediliyor.
Son yıllarda 2019 Tıp Ödülü sahibi Gregg Semenza gibi bazı bilim insanlarının makaleleri geri çekilse de ödülleri iptal edilmemiştir. Bazı Nobel sahipleri ise ödül kazandıktan sonra tartışmalı, hatta sıra dışı görüşleriyle gündeme gelmiştir.
Linus Pauling (1954 Kimya; 1962 Barış), yüksek dozda C vitamininin, yaşlılığa kadar neredeyse tüm hastalıklara karşı faydalı olduğunu savunan mantıksız bir tez ortaya atmıştır.
Kary Mullis (1993 Kimya), AIDS hakkında komplo teorileri yaymış ve UFO'lara inandığını açıkça dile getirmiştir.
William Shockley (1956 Fizik) ise ırkçı ve öjenik inançlarıyla dikkat çekmiştir.
