Mark Poynting ve Esme Stallard
BBC iklim ve çevre muhabirleri
İklim değişikliğine karşı önemli bir tampon görevi gören tropik ormanlar geçen yıl hiç görülmediği kadar hızlı bir şekilde yok oldu.
Uydu analizlerini inceleyen araştırmacılar, 2024'te dünyanın yaşlı ormanlarının 67 bin km²'sinin yok olduğunu hesaplıyor.
Bu neredeyse İrlanda Cumhuriyeti kadar büyük bir alana karşılık geliyor.
Aynı zamanda her bir dakikada 18 futbol sahası büyüklüğünde ormanlık alanın yok olması anlamına da geliyor.
Amazon'da yaşanan büyük kuraklığın da etkisiyle, yangın ilk kez ormanlık alanların kaybolmasının ana nedeni oldu.
Geleneksel olarak tarım için ağaç kesimi ormanlık alanların kaybolmasının ana nedeniydi.
Hükümetlerin ormanlık alanların kaybını engellemeye yönelik politikaları sonrası Güney Doğu Asya'dan iyi haberler geldi.
Tropik yağmur ormanlarında yüz milyarlarca ton karbon, toprakta ve odunsu gövdelerde depolanıyor. 2024 yılında elde edilen veriler dünyanın akciğerleri olarak anılan bu ormanların dayanıklılığı konusunda da endişe doğuruyor.
Birçok araştırmacı Amazon'un kimi bölgeleri dahil, bazı önemli ormanların "dönüşü olmayan" bir gerileme sürecine yaklaşmış olabileceğini düşünüyor.
Maryland Üniversitesi'ndeki GLAD laboratuvarının direktörlerinden Profesör Matthew Hansen, "dönüşü olmayan nokta" ifadesinin giderek daha doğru bir tespit haline gelmeye başladığına işaret ediyor.
Kaynak: Dünya Kaynakları Enstitüsü ve Maryland Üniversitesi
Sonuçları "korkutucu" olarak değerlendiren Prof. Hansen, yağmur ormanlarının Afrika'daki çayırlıklara dönüşme olasılığı konusunda uyarıyor.
Hansen, "Bu hala bir teori, ancak verilere bakınca bunun giderek daha akla yatkın olduğunu düşünüyorum" diyerek tehlikeye dikkat çekiyor.
Bu durum sadece zengin biyolojik çeşitliliğin olduğu habitatlardaki canlı yaban hayatını tehdit etmekle kalmayacak, aynı zamanda küresel iklim açısından da ciddi sonuçlar doğuracak.
Amazon yakın zamana kadar atmosfere saldığından daha fazla karbondioksiti (CO2) emerek insanlığa iyilik yapıyordu.
Ancak bu ormanların yanarak yok olması aynı zamanda büyük miktarlarda CO2 salımına yol açarak ısınmayı azaltmak bir yana, daha da arttırıyor.
2023-24'te Amazon, iklim değişikliği ve El Niño etkisiyle kayıtlara geçen en kötü kuraklığı yaşadı.
Birçok yangının tarım arazisi için çıkarılması nedeniyle, doğal ve suni yangınları birbirinden ayırmak zor.
Kuraklık her tür yangının kontrolden çıkması için ideal şartları yaratıyor. Brezilya ve Bolivya bu kayıplardan büyük zarar gördü.
Dünya Kaynakları Enstitüsü ve Maryland Üniversitesi
Veriler henüz tek bir yıla ait olsa da, giderek ısınan Dünya'da tropikal yangınların daha fazla görülmesi, bu yöndeki tahminlere de uyuyor.
Son raporu hazırlayanlardan Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) yetkilisi Rod Taylor, "Bence yeni bir aşamadayız, ana neden artık tarım arazisi için ağaç kesimi değil" diyor.
Taylor, "yangınların her zamankinden daha yoğun ve daha şiddetli" olduğu yeni bir sürece girildiğini, bunun da mevcut şartları zorlaştıracağını savunuyor.
Araştırmacıların tahminlerine göre, dünyanın yaşlı tropik ormanlarındaki rekor kayıp toplamda 3,1 milyar tonluk sera gazı salımına yol açtı.
Bu Avrupa Birliği coğrafyasındaki salıma neredeyse eşit bir miktara karşılık geliyor.
Bir de iyi haber
Ancak iyi bir haber, Güney Doğu Asya'daki ülkelerin, küresel eğilimi tersine çevirmesi oldu.
Endonezya'daki ormanlık alan kaybı, kuraklık koşullarına rağmen 2023 yılına kıyasla % 11 oranında azaldı.
WRI Küresel Orman İzleme projesinin eş direktörü Elizabeth Goldman'a göre, bu olumlu gelişme, hükümetlerin ve halkların "yakma yasağı" yasalarını uygulamak için birlikte çalışmasıyla başarıldı.
Goldman, "Endonezya 2024 verilerinde parlak bir sırada yer alıyor" diyor.
KAYNAK: Dünya Kaynakları Enstitüsü ve Maryland Üniversitesi
Birleşmiş Milletler ormanların korunması programı UNREDD'den Gabriel Labbate, "Siyasi irade başarının kilit faktörüdür, aksi takdirde bu mümkün değil" diyor.
Brezilya'nın da aralarında bulunduğu bazı diğer ülkeler de geçmişte benzer yaklaşımlarla başarı elde etmişti. Ancak 2014 yılında bu ülkedeki hükümet politikalarındaki değişim kayıpların artması sonucunu doğurdu.
Maryland Üniversitesi'nden Prof. Hansen, Brezilya'da ormanlık alan kaybındaki dalgalanmaların, koruma politikalarının tutarlı olmasının gerekliliğini gösterdiğini söyledi.
BBC'ye konuşan Hansen, ormanlık alanların ve çevrenin korunabilmesi için "sürekli başarı" zorunluluğu olduğuna işaret ediyor.
Araştırmacılar, Amazon'un ev sahipliği yapacağı bu yılki BM iklim zirvesi COP30'un, ormanların korunması planlarının paylaşılması ve teşvik edilmesi açısından kritik önemde olduğu konusunda hemfikir.
Önerilerden biri tropik ormanları koruyan ülkelerin fonlar yoluyla ödüllendirilmesi.
Dünya Kaynakları Enstitüsü yetkilisi Rod Taylor, umut vadeden ayrıntılar üzerinde çalışıldığını söylüyor:
"Bu, ormanları keserek kazanılacak paranın onları ayakta tutarak kazanılacak paradan daha fazla olmasına yönelik temel sorunu ele alan bir inovasyon örneği"
