Débora Crivellaro
BBC Brezilya Servisi / BBC Türkçe Yayını
"Katolik Kilisesi'nin mal varlığı inancın sırlarından biridir" diyen bir atasözü vardır. Bu, kurumun yüzyıllardır sıkı sıkıya sakladığı bir sır.
Kilise, her biri kendi muhasebesini tutan birçok kola, yani piskoposluklara ayrılmıştır.
Dünyadaki 1,4 milyar Katolik nüfusu temsil eden bu devasa yapının toplam servetini belirlemek ise son derece zorlu, hatta imkânsız bir iş.
Ancak önce, bu dini yapının ruhani ve idari merkezi olan Vatikan'daki Kutsal Makam'dan başlayalım.
Katolik Kilisesi'nin doğasındaki gizlilik nedeniyle, Kutsal Makam'ın serveti hakkında yıllar boyunca pek çok spekülasyon yapıldı.
Ancak 21 Nisan'da hayatını kaybeden Papa Francesco (Francis), göreve geldiğinden itibaren reformlar ve mali şeffaflık için çaba gösterdi.
Bunun bir örneği olarak da Vatikan'a bağlı Apostolik Makam Mal Varlığı İdaresi'nin (APSA) 2021 yılında önceki yıla ait mali raporunu yayımlamaya başladı. Bu uygulama o tarihten bu yana her yıl sürdürülüyor.
APSA'nın 1967'deki kuruluşundan bu yana bu rakamlar ilk kez kamuoyuna açıklandı.
APSA'nın son raporuna göre, Vatikan tarafından yürütülen bu kilise kolu 2023 yılında 52 milyon dolardan fazla kâr elde etmiş, varlıkları ise bir önceki yıla kıyasla yaklaşık 8 milyon dolar artmıştı.
Net servet hâlâ açıklanmasa da Roma'daki Piyasa, Kültür ve Etik Araştırmaları Merkezi'ne (MCE) göre en son tahmini rakam yaklaşık bir milyar dolar.
Bu değer, sadece Vatikan Bankası olarak bilinen Dini İşler Enstitüsü (IOR) tarafından yönetilen varlıkları kapsıyor. Yani kilise binaları ve topraklar gibi pek çok unsur bu hesaba dahil değil.
Aziz Petrus Bazilikası, Vatikan'ın en değerli varlıkları arasında yer alıyor.
APSA, Kilise'nin ayrıca beş binden fazla mülk yönettiğini ve bunların beşte birinin kiraya verildiğini belirtiyor.
Bu mülklerden 84 milyon dolarlık işletme geliri ve yaklaşık 40 milyon dolarlık net yıllık kâr elde ediliyor.
Tüm bu rakamlar yalnızca Vatikan'ın mali sistemine ait; dünyanın dört bir yanındaki diğer Katolik Kilisesi kolları bu hesaplara dahil değil.
Papa Francis, Vatikan'ın mali işlerini daha şeffaf hale getirdi.
Katolik Kilisesi'nin mali yapısı merkezi olmayıp her piskoposluk kendi bütçesini yönettiği için dünya genelindeki toplam servet ve gelir çok daha büyük. Bu da onu bir miktar hesaplanamaz kılıyor.
São Paulo PUC Sosyal Bilimler Bölümü'nden Profesör Fernando Altemeyer Juniora göre "Tüm Katolik Kilisesi'nin mal varlığını belirlemek neredeyse imkânsız."
Paris merkezli Din ve Sekülerizm Araştırmaları Enstitüsü'ne (IREL) göre, dünya genelinde Katolik Kilisesi'ne ait olan toprakların büyüklüğü 71 ila 81 milyon hektar arasında değişiyor.
Bu da Kilise'yi dünyanın en büyük toprak sahiplerinden biri haline getiriyor. Bu servet kiliseler, okullar, hastaneler, manastırlar ve diğer mülkleri içeriyor.
Dini İşler Enstitüsü (IOR), bir bankanınkine benzer işlevler yürüttüğü için genellikle Vatikan Bankası olarak bilinir.
Katolik Kilisesi'nin serveti nasıl oluştu?
Peki, Katolik Kilisesi'nin serveti nasıl bu kadar büyüdü, özellikle de Kilise'nin kendi hukuku olan Kilise Kanunu'na göre kâr amacı gütmemesi gerekirken?
Tarihçi Ney de Souza, Kilise Tarihi (Ed. Vozes) adlı kitabında kilisenin mal ve servet toplamaya 4. yüzyılda başladığını aktarıyor.
Bu süreç, Roma İmparatoru Konstantin'in (272-337) Katolikliği Roma İmparatorluğu'nun resmî dini ilan etmesiyle başladı.
O dönemde Hristiyanlar mütevazı bir hayat sürüyor, ibadetlerini evlerinde veya yeraltı mezarlarında (katakomb) yapıyorlardı.
Bu gelişmelerin Hristiyanlık ve Roma İmparatorluğu'nun tarihini kökten değiştirdiğini söyleyen De Souza kitabında şöyle diyor:
"Kilise, baskı gören bir yapıdan ayrıcalıklı hale geldi ve birçok mülkün sahibi oldu."
Böylece Kilise, Roma'nın üst sınıflarına benzer bir servet biriktirmeye başladı.
İmparator Konstantin, Katolikliği Roma İmparatorluğu'nun resmi dini yaparak Katolikliğin gelişiminde önemli bir rol oynadı.
Büyük zenginlik
Konstantin ve diğer birçok Roma lideri, Kilise'ye saraylar, araziler, bağlar, hatta termal hamamlar bağışladı; buna altın ve gümüş de dahildi.
Bu noktadan itibaren bağış mekanizması kurumsallaştı.
Zamanla Kilise, paha biçilmez sanat eserleri, her yıl milyonlarca ziyaretçi çeken müzeler ve finansal piyasalarda yatırımlarla servetini büyüttü.
Papa Francis'in teşvik ettiği reformların ardından, Vatikan ancak 2021 yılında hesaplarını kamuoyuna açıkladı.
Katolik gücünün merkezi olan Vatikan Şehri, mutlak monarşiyle yönetiliyor.
Bu yetki de Papa'ya, yani Roma Piskoposu'na ait.
Papa 14. Leo, Aziz Petrus Meydanı'nda Papalık Dönemi Başlangıcı için düzenlenen İlk Ayin'i yönetiyor.
Vatikan'ın turizm gelirleri şu kaynaklardan sağlanıyor:
- Dini ve tarihi yapılar: Apostolik Saray, Aziz Petrus Bazilikası, bazilika çevresindeki yapılar, Domus Vaticanae (eski adıyla Casa Santa Marta)
- Müzeler ve galeriler: Sistine Şapeli, Rafaello Odaları, Vatikan Pinakoteği, Misyoner Etnoloji Müzesi, Tarihî Müze dâhil olmak üzere 15 müze
- Kütüphane ve arşivler: Vatikan Apostolik Kütüphanesi, Apostolik Arşivler, Vatikan Yayınevi
- Medya ve iletişim: Vatikan Radyosu, L'Osservatore Romano gazetesi, Vatikan Medya, Vatikan Televizyon Merkezi
- Diğer kurumlar: Vatikan Bankası, Vatikan Gözlemevi
Vatikan'ın ve mali yapısının nasıl işlediğini anlamak çok kolay değil
Vatikan'ın başlıca varlıkları
Vatikan, kendi toprakları dışında da 12 büyük mülke sahip.
Bunlar arasında Aziz Yuhanna Laterano Bazilikası, Duvar Dışı Aziz Pavlus Bazilikası, Santa Maria Maggiore, Aziz Anna Parokyası, çeşitli dini daire binaları ve Castel Gandolfo'daki papalık yazlık konutu yer alıyor.
Sistine Şapeli, 1471–1484 yılları arasında papalık yapan Papa IV. Sixtus della Rovere'nin adını taşır; Papa Sixtus, 1477 ile 1480 yılları arasında eski Cappella Magna'yı restore ettidi.
Ayrıca Peter's Pence (Aziz Petrus'un Sadakası) adlı küresel bağış sistemiyle sosyal projeler, Vatikan operasyonları, turizm ve müze giderleri finanse ediliyor.
Gelir kaynakları arasında Vatikan Müzeleri, Sistine Şapeli, hatıra paralar ve pulların satışı, Vatikan Bankası ve APSA gibi finansal kurumlar yer alıyor.
Benito Mussolini
İtalyan diktatör Benito Mussolini, Vatikan'ın en büyük bağışçılarından biriydi.
Bu servetin büyük bir kısmı, İtalyan diktatör Benito Mussolini'den geldi.
İtalyan tarihçi ve Sant'Egidio Cemaati'nin kurucusu Andrea Riccardi'ye göre, 1929 yılında Mussolini, Laterano Antlaşması kapsamında Katolik Kilisesi'ne 1,75 milyar İtalyan lirası (dönemin parasıyla yaklaşık 91,3 milyon dolar) aktardı.
Bu anlaşma, "Laterano Antlaşması" ya da "Uzlaşma Anlaşması" olarak da bilinir.
Amaç, özellikle 1860 ile 1870 arasında İtalya'nın birleşme sürecinde Katolik Kilisesi'ne ait malların devlet tarafından kamulaştırılmasının telafisiydi.
Bu paranın dörtte biri, Papa 11. Pius tarafından modern Vatikan Devleti'nin kurulması, Kutsal Makam binalarının inşası ve Vatikan çalışanları için konut sağlanması amacıyla harcandı.
Kalan kısım ise riski azaltmak amacıyla çeşitlendirilmiş bir yatırım stratejisiyle değerlendirildi.
Bugün APSA, İtalya, İngiltere, Fransa ve İsviçre'de mülk sahibi.
APSA'ya göre, günümüzde gayrimenkul varlıkları ve yaklaşık 1,77 milyar euroluk (yaklaşık 1,9 milyar dolar) yatırım portföyü, Roma Kuriyası'nın (Vatikan'ın idari yapısı, Vatikan Divanı olarak da bilinir) bakım masraflarını karşılayan geliri sağlıyor.
2019'da Papa Francis, yatırımı, sermayenin değer kaybetmesini önlemenin bir yöntemi olarak savundu ve "Yatırımlar, sermayenin en azından korunması ya da az da olsa getiri sağlaması için yapılıyor" dedi.
Bu açıklama önemli çünkü Andrea Riccardi'nin Corriere della Sera gazetesine verdiği demece göre, Vatikan Devleti'nin desteğine rağmen Kutsal Makam'ın kendisi bir devlet değil.
Kutsal Makam, vergi ödemez, kamu borcu beyan etmez ve finansal yapısı büyük ölçüde bağışlar ve varlık gelirleriyle ayakta duruyor.
Gelişmiş Dinî Finans Araştırmaları Enstitüsü'ne (IHEFR) göre, Vatikan'ın yıllık gelir ve giderleri uzun süredir olduğundan az gösterilmekteydi ve toplam varlıkları daha önce açıklanan rakamların iki katıydı (yaklaşık 4 milyar dolar).
Roma'daki Santa Maria Maggiore Bazilikası, süslü dekorasyonlara sahiptir.
En zengin piskoposluklar
Almanya'daki Köln Başpiskoposluğu, Katolik Kilisesi'nin dünyadaki en zengin şubelerinden birisi.
Bu gelirin büyük kısmı, "kirchensteuer" adı verilen bir vergiden geliyor.
Bu vergi, Almanya'da devlet tarafından tanınan dinî cemaatlerin kayıtlı üyelerinden doğrudan tahsil ediliyor.
2023 yılında bu vergi sayesinde Kilise yaklaşık 7,4 milyar dolar topladı. Bu, bir önceki yıl toplanan 7,77 milyar dolara kıyasla yaklaşık yüzde 5'lik bir düşüş anlamına geliyor.
Dünyanın en zengin piskoposluklarından biri Almanya'nın Köln şehrinde
Bu veriler Gelişmiş Dinî Finans Araştırmaları Enstitüsü'ne (IHEFR) ait.
Bu kadar yüksek gelirlere rağmen, Almanya'daki Kilise, kayıtlı inananların sayısındaki azalma nedeniyle gelirlerinin düşmesinden endişe duyuyor.
Bu azalma kısmen, Kilise'nin imajına zarar veren bazı krizlerden kaynaklanıyor.
Bunlardan biri, 2013 yılında ortaya çıkan, Limburg Piskoposu Franz-Peter Tebartz van Elst'e dair skandal.
Ayrıca Piskoposluk sarayının inşası ve bakımı için ayrılan bütçenin, beş yıl içinde 5,7 milyon dolardan yaklaşık 35 milyon dolara çıkması büyük tepki çekti.
Medya baskısı sonucunda Almanya'daki 27 piskoposluktan yarısı mal varlıklarını kamuoyuna açıklamak zorunda kaldı.
Bu varlıklar arasında on banka, sigorta şirketleri, 70 otel, emlak firmaları ve medya kuruluşları yer alıyor.
Amerikan kilisesi
ABD Katolik Kilisesi'ne ait Georgetown Üniversitesi yıllık 1,92 milyar dolar gelir bildiriyor.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Katolik Kilisesi, Vatikan'a büyük katkılarda bulunuyor.
Kilise burada büyük varlıklara sahip.
Bunlar arasında Indiana'daki Notre Dame Üniversitesi (yıllık geliri yaklaşık 1,76 milyar dolar) ve Washington DC'deki Georgetown Üniversitesi (yıllık geliri yaklaşık 1,92 milyar dolar) gibi tanınmış yükseköğretim kurumları yer alıyor.
Bunlara ek olarak, hastaneler ve okullar da Kilise'nin mülkiyetinde.
ABD'de dinî vergilendirme zorunlu değil. Ancak Kilise, özel bağışlardan önemli miktarda gelir elde ediyor.
Brezilya: Dünyanın en kalabalık Katolik topluluğu
Brezilya'daki Aparecida Ulusal Meryem Ana Tapınağı, yıllık yaklaşık 240 milyon dolar gelir sağlıyor.
Brezilya, dünyanın en büyük Katolik nüfusuna ev sahipliği yapıyor.
Ülkede, dünyanın en büyük ve en çok ziyaret edilen ikinci Meryem Ana tapınağı olan Aparecida Ulusal Tapınağı yer alıyor.
Aparecida Piskoposluğu'na göre, bu kutsal mekânı her yıl yaklaşık 10 milyon kişi ziyaret ediyor. Bu da sadece 35 bin nüfuslu bir şehirde yılda yaklaşık 240 milyon dolarlık gelir oluşmasını sağlıyor.
Papa Francis, 2013 yılında Brezilya'nın Aparecida kentindeki Ulusal Meryem Ana Tapınağı Bazilikası'nda
Brezilya'daki piskoposlukların mali verileri tam anlamıyla konsolide edilmiş değil. Ancak bu piskoposluklar çok sayıda kilise, okul, hastane ve üniversiteyi yönetiyor.
Ayrıca, inananlardan bağış aldıkları gibi birçok vergi muafiyetinden yararlanıyorlar.
