Suriye'de 8 Aralık 2024'te 61 yıllık Baas rejimi son buldu, radikal İslamcı El Kaide bağlantılı Hayat Tahrir eş-Şam (HTŞ) örgütünün lideri Ahmed Şara ülkenin geçici devlet başkanı oldu.
Yeni hükümet sekiz aydır birleşik bir Suriye ordusu oluşturmak ve merkezi yönetimi güçlendirmek için çalışıyor.
Ancak ülkenin kuzeydoğusunda 13 yıl önce kendi yönetimlerini kuran ve geçmişte ABD'nin desteğini alan Kürtlerin ağırlıkta olduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ile Şam arasında yapılan görüşmelerde ilerleme sağlanamıyor.
Suriye'nin güneyinde de Dürziler kendi milis güçlerini oluşturdu ve yeni orduyu bölgelerinde istemiyor. Daha özerk bir güvenlik sistemi ve yönetimden yanalar.
İsrail "Dürzileri koruma" gerekçesiyle başkent Şam'da ve Süveyda'da Suriye ordusunu hedef alıyor.
Aleviler ise Mart ayında kendilerine saldıran grupların Şam tarafından desteklendiğine inanıyor ve yeni yönetime güvenmiyor.
Bugün gelinen noktada Suriye'de çatışmalar, sonuçsuz kalan diplomatik görüşmeler, HTŞ merkezli yeni yönetime güvenmeyen azınlıklar ile onların destekçisi bölge ülkeleri var.
Bu da akıllara, Suriye bölünmeye ya da vekil güçlerin de kullanıldığı yeni bir iç savaşa mı gidiyor sorusunu getiriyor.
Suriye üzerine çalışan, iç savaşı ve ülkedeki grupları yıllardır izleyen uzmanlarla konuştuk.
İç savaş gerçekten bitti mi, entegrasyon mümkün mü?
Ortadoğu üzerine çalışan Demokrasilerin Savunulması Kurumu adlı düşünce kuruluşundan araştırma analisti Ahmad Sharawi, Suriye'de iç savaşın aslında farklı şekilde sürdüğü görüşünde.
Sharawi, "Esad rejimi devrildiğinde birçok kişi Suriye'de iç savaşın bittiğini düşündü. Ben buna hep karşı çıktım, savaşın sadece farklı bir çerçeveye evrildiğini söyledim. Yeni bir liderlik altında aynı dinamikler devam ediyor" diyor.
Medeniyet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nden Doç. Dr. Helin Sarı Ertem'e göre ise Suriye'de karmaşanın, çatışmaların ve anlaşmazlıkların sürmesi aslında beklenen bir durum.
Ertem, "Çünkü kısa sürede tam bir uyum ve güven yakalamak mümkün değil" diyor ve ekliyor:
"Sonuçta 13 yılı aşkın bir iç savaştan; yüzlerce farklı, siyasi ve askeri fraksiyondan bahsediyoruz. Bunların şu anki aşamaya gelmesi dahi çok zordu. Dolayısıyla elbette zorluklar olacak."
Ahmad Sharawi, Suriye'de yeni yönetimin, her ne kadar entegrasyonu sağlamaya çalışsa da hiçbir etnik ve dini grubun güvenini kazanmadığı kanısında.
Sharawi'ye göre ülkedeki son çatışmalar da bunda etkili oldu:
"Özellikle batıda ve güneyde şiddet olayları yaşandıkça, halihazırda Şam'la bir ön anlaşma imzalamış olan Kürtlerin de Suriye'nin yeni yönetimiyle entegre olma planlarına şüpheyle yaklaştığını düşünüyorum. Ahmed Şara'nın azınlıkların taleplerini dinlemediğini görüyorlar."
Suriyeli Kürtlerin önde gelen siyasetçilerinden İlham Ahmed, BBC Türkçe'de 17 Temmuz'da yayımlanan röportajında bağımsız bir devlet istemediklerini, Şam'la entegrasyonu önemsediklerini ancak bunun için daha fazla diyaloğa ihtiyaç olduğunu söyledi.
'Şara kontrolü hiçbir zaman sağlayamadı ki'
Ahmed Şara, Suriye'yi 24 yıl yöneten Beşar Esad'ı devirip başkanlık sarayına girdiğinde, tüm silahlı grupları tek bir ordu komutası altında toplayacağını ve hiçbir silahın devlet kontrolü dışında kullanılmayacağını söylemişti.
Bu sözün üzerinden sekiz aya yakın süre geçti ancak bunu sağlayamadı.
Singapur Ulusal Üniversitesi Ortadoğu Çalışmaları Enstitüsü'nde görevli gazeteci ve akademisyen James Dorsey, "Şara kontrolü hiçbir zaman sağlayamadı ki şimdi kaybediyor olsun" diyerek bu durumu özetliyor:
"'Haydi şimdi herkes bir komuta merkezi altına girecek, silahlarınızı merkezi orduya verip bireysel olarak orduya katılın' diyerek birleşik bir ordu yaratamazsınız, bu kadar kolay değil."
Dorsey'e göre böyle bir entegrasyon imkansız değil ancak çok zorlu ve uzun bir süreç:
"Şara'nın bir cihatçıdan daha ılımlı bir siyasetçiye dönüşünün samimi olduğuna inanıyorum. Ama etrafındaki eski HTŞ'li yetkililerin, ordudakilerin aynı çizgide olup olmadığını bilmiyoruz."
Suriye'nin yeni ordusuna bağlı birlikler güneydeki Dera şehrinde, "Esad rejimi destekçilerine yönelik" operasyon düzenledi - 5 Mart 2025
Helin Sarı Ertem de Suriye'nin geçici devlet başkanının tartışmalı bir figür olsa da "ehven-i şer" olduğunu söylüyor:
"Suriye'de devam eden bir güvenlik sorunu var. Bu hafta görüldüğü üzere başkente hala füze atabilen bir İsrail gerçeği masada duruyor. Ayrıca ülke halkı, özellikle de azınlıklar, etnik ve mezhepsel bağlamda, kendilerini tehlikede hissetmeye devam ediyor. Ortada henüz yeni rejimin sunduğu güçlü bir anayasal garanti de yok."
Sharawi, Suriye'de aslında entegrasyonun mümkün olabileceği ancak bunun için Şara'nın "Ben Esad'ı devirdim, her şeye ben karar veririm" tutumundan vazgeçmesi gerektiği görüşünde:
"Biz tarih boyunca Suriye'de bunu gördük. Kim Şam'a girerse, tüm kuralları o koyuyor ve ülkeyi tek başına yönetiyor. İç savaşların ve siyasi çatışmaların temelinde bu yatıyor.
"Şara'nın Suriye'de çok sayıda farklı etnik ve dini grubun yaşadığını anlaması ve bu yönetim tarzının işe yaramadığını anlaması lazım. Bu yaklaşım sadece Şam'la etnik gruplar arasındaki mesafeyi artıracaktır."
Federalizm seçeneği masada mı?
Entegrasyonun sağlanamaması halinde Suriye'de federal bir sistem kurulabileceği de öngörülüyor.
Helin Sarı Ertem, bölgedeki diğer örneklere bakarak Suriye için federalizmin "ideal yönetim biçimi" olmadığını söylüyor:
"Federatif bir Suriye gelecekte bölünme senaryolarıyla ve farklı bölgesel güçlerin manipülasyonlarıyla yine gündemde olacaktır."
James Dorsey ise "Prensipte federasyon iyi bir fikir ancak buna izin vermeyecek olan bölgesel güçler var" diyor ve ekliyor:
"Sorun şu ki birçok ülke ve Suriye'deki bazı gruplar, bunu Suriye'nin parçalanmasının ilk adımı olarak görüyor. Bu temelsiz bir kaygı da değil. Örneğin Türkiye, sınırında bir başka otonom Kürt devleti istemiyor."
Suriye'de vekil güçlere yenileri eklendi
Peki Suriye'deki silahlı grupların, bölge ülkelerinin desteğini alarak birbiriyle çatışması, gelecekte vekil güçlerin savaşına ve bölgeyi içine alan daha büyük çatışmalara yol açar mı?
Ahmad Sharawi, Suriye'deki vekil güçlere eş-Şara'nın yönetime geçmesi sonrası yenilerinin eklendiğini, bunun da daha büyük çatışmalara giden yolu kolaylaştıracağını söylüyor:
"Süveyda'da Dürzi milislerden oluşan Süveyda Askeri Konseyi isimli İsrail destekli yeni bir oluşum var.
"Suriye Milli Ordusu, Türkiye tarafından destekleniyor. Yeni orduya entegre oldular ancak hâlâ ordunun komuta zincirinden emir almıyor, kendi milis liderinden emir alıyorlar. Gelecekte bir çatışma olması halinde bu grupların Türkiye'den emir alıp ona göre hareket etmesine şaşırmam.
"SDG olası bir iç savaşta rol oynarsa, Türkiye de Suriye Milli Ordusu'nu onlara karşı kullanacaktır.
"Batıda Aleviler var, doğrudan İran'la bağlantılı olduklarını söyleyemeyiz ama o bölgede İran'ın iç savaş boyunca etkili şekilde kullandığı Şii milis güçler var."
14 Mayıs'taki Riyad seyahatinde ABD Başkanı Donald Trump, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman ve Ahmed aş-Şara'yla bir araya gelmişti
James Dorsey, "Suriye içindeki silahlı gruplar bölgedeki bazı ülkelerle işbirliği yaptı, onların etkisi altına girdi. Bu sebeple vekil güçlerin çatışması da çok olası" diyerek yeni bir iç savaşın çok da uzak olmayabileceğini söylüyor.
Dorsey'e göre böyle bir senaryoda İsrail'in de çatışmalara müdahil olması mümkün.
'ABD ve Körfez ülkeleri bölünmeden yana değil'
Tüm bu gelişmelere rağmen daha büyük çatışmaların ya da bölünmenin önüne geçilmesi de kuvvetli bir ihtimal. Çünkü Körfez ülkeleri ve ABD, Suriye'nin toprak bütünlüğünü destekliyor.
Helin Sarı Ertem, "Körfez; Yeni Suriye için önemli bir finansör demek" diyor.
James Dorsey, ABD Başkanı Donald Trump'ın üniter ve nispeten istikrarlı bir Suriye istediğini vurguluyor:
"Trump uzun zamandır Suriye'den çıkmak istiyor. Riyad'da Şara'yla tanıştığında ondan çok etkilendi, olumlu anlamda tavrı değişti ve ardından Suriye'ye yönelik yaptırımları kaldırdı."
Ahmad Sharawi de ABD'nin halen üniter yapıda bir Suriye'ye yatırım yaptığını söylüyor, Suriye'de kolay kolay federal bir sistem görülmeyeceğini düşünüyor.
Sharawi, Körfez ülkelerinin Suriye'de yeni yönetime desteğinin önemli olduğu konusunda:
"Eğer bir Ortadoğu ülkesinin lideriyseniz ve Suudi Arabistan, yani Körfez ülkeleri sizi destekliyorsa geceleri rahat uyuyabilirsiniz. En azından şimdilik."
Sharawi'nin vurguladığı bir diğer nokta da sadece küresel güçlerin değil, Suriye halkının da savaş yorgunu olduğu ve siyasi çözümden yana olacağı:
"On dört yıllık savaş herkesi çok yordu. Milyonlarca insan sevdiklerini, ailelerini kaybetti, göç etmek zorunda kaldı. Bu nedenle yakın zamanda böyle bir iç savaş öngörmüyorum."
